Günümüzde akademik ve profesyonel içerik üretimi, Yapay Zeka platformlarının entegrasyonu ile hızla yaygınlaşmaktadır. Bu araçlar, öğrencilere, araştırmacılara ve akademisyenlere; görsel, video ve diğer dijital materyalleri oluşturma imkanı sunmaktadır. Aşağıda görüntü oluşturmak için kullanılabilen yapay zekâ araçları verilmiştir.  Renderforest: Renderforest AI, metin, görsel veya fikirleri yapay zekâ destekli modeller aracılığıyla kısa sürede profesyonel video içeriklerine dönüştürmeyi sağlayan çevrim içi bir platformdur. Farklı üretken AI video modellerini tek bir çalışma alanında sunarak teknik bilgi gereksinimini azaltır; video oluşturma, düzenleme ve özelleştirme süreçlerini kullanıcılar için daha erişilebilir ve verimli hale getirir. Tarayıcı tabanlı yapısı sayesinde kurulum gerektirmeden bireysel ve ekip tabanlı içerik üretimine imkân tanır. Adobe Firefly: Adobe Firefly, görüntü, video, ses ve tasarım içeriklerinin üretimi ve düzenlenmesini tek bir ortamda gerçekleştirmeyi sağlayan üretken yapay zekâ tabanlı bir platformdur. Metin girdileriyle görsel ve video oluşturma, mevcut içerikleri düzenleme ve farklı medya türleri üzerinde çalışabilme imkânı sunar. Tarayıcı üzerinden erişilebilen yapısı ve Adobe uygulamalarıyla uyumlu çalışması sayesinde Firefly, bireysel ve ekip temelli kullanım senaryolarında düzenli, verimli ve kontrollü içerik üretim süreçlerini destekler. BasedLabs: ​BasedLabs.ai, görüntü, video ve ses odaklı içeriklerin yapay zekâ destekli araçlar aracılığıyla üretilmesini ve düzenlenmesini sağlayan çevrim içi bir platformdur. Metin veya görsel girdilerle farklı medya türlerinde içerik oluşturma imkânı sunar. Platform; metinden video üretimi, görüntü iyileştirme, yüz değiştirme ve ses oluşturma gibi çeşitli araçları tek bir ortamda bir araya getirir. Bu sayede kullanıcılar farklı ihtiyaçlara yönelik içerikleri hızlı ve pratik bir şekilde hazırlayabilir. Nano Banana: Gemini alt yapısıyla oluşturulmuş içerik üretim süreçlerini daha verimli ve işlevsel hâle getiren bir yapay zekâ platformudur. Nano Banana, görseller üzerinde karalama ve metinle yönlendirme yaparak hızlı ve sezgisel düzenleme imkânı sunan bir yapay zekâ destekli görüntü üretim aracıdır. Kullanıcılar, görselin belirli alanlarını çizerek işaretleyebilir, ek açıklamalarla düzenlemeleri netleştirebilir ve kısa sürede istedikleri sonucu elde edebilir. Nano Banana Pro ise daha ayrıntılı kontrol gerektiren çalışmalar için geliştirilmiş bir sürümdür. Işık, kamera açısı, odak, en-boy oranı ve çözünürlük gibi ayarlar üzerinde hassas düzenleme yapılmasına olanak tanır. Ayrıca stil uygulama, tek görseli farklı formatlara uyarlama, metin içeren tasarımlar üretme ve birden fazla görseli tutarlı şekilde birleştirme gibi gelişmiş özellikler sunar. Bu sayede hem hızlı düzenlemeler hem de profesyonel seviyede görsel üretim süreçleri tek bir platform üzerinden gerçekleştirilebilir. FlexClip: PearlMountain tarafından geliştirilen bir video oluşturma aracıdır. Kullanım kolaylığı ve sunduğu basit araçlar profesyonel video prodüksiyon imkanını kullanıcılara sunmaktadır. Günümüzde amaca yönelik olarak video oluşturmada milyonlarca insanın isteklerine yanıt vermektedir. LTX Studio: İçerik oluşturucuların ve markaların güncel araştırma çıktıları ve yapay zekâ teknolojilerinden faydalanmasını sağlayan, üretim süreçlerini verimli ve esnek olması yönünde destekleyen bir platformdur. Kullanıcılara içerik üretiminin farklı aşamalarında kontrol imkânı sunarak, fikirlerin planlanması, geliştirilmesi ve uygulanmasını desteklemektedir.  Leonardo.Ai: Leonardo.AI, görsel içerik üretimini farklı kullanım alanlarına uyarlayabilen üretken yapay zekâ tabanlı bir platformdur. Görüntü üretimi, karakter tasarımı, oyun varlıkları, pazarlama görselleri ve ürün fotoğrafçılığı gibi pek çok alanda yüksek kalite ve tutarlılık sunmayı hedefler. Bireysel kullanıcılar, ekipler ve geliştiriciler için ölçeklenebilir araçlar ve API desteği sağlayarak, projelerin hızlı ve kontrollü biçimde geliştirilmesine imkân tanır. Picsart: Picsart, görsel ve video düzenleme süreçlerini hızlı ve erişilebilir hâle getiren, kapsamlı bir dijital tasarım platformudur. Yapay zekâ destekli düzenleme araçları, geniş açık kaynak içerik koleksiyonu ve özelleştirilebilir şablonları sayesinde logo, sosyal medya içeriği, e-ticaret görselleri ve tanıtım materyalleri gibi pek çok farklı içerik kısa sürede hazırlanabilir. Mobil ve web üzerinden kullanılabilen Picsart, sade arayüzü ve çok dilli desteğiyle dünya genelinde geniş bir kullanıcı kitlesine hitap etmektedir. İncelenen üretken yapay zekâ platformları, metinlerin görselleştirilmesi sürecinde önemli gelişmelerin yaşandığını göstermektedir. Bu araçlar, kullanıcıların metin tabanlı girdiler aracılığıyla farklı stillerde ve amaçlara uygun görseller üretmesine imkân tanımakta; içerik üretim süreçlerini hızlandırmakta ve çeşitlendirmektedir. Böylece görsel içerik üretimi, teknik bilgi gereksinimi azalarak daha erişilebilir bir yapıya kavuşmaktadır.

Üretken Yapay Zekâ (ÜYZ), gelişen teknolojiyle birlikte araştırmalarda sıklıkla kullanılmaktadır. Metinden görüntüye, koddan verilere kadar pek çok içeriği üretmede, araştırma çalışmalarının geliştirilmesinde ve daha birçok konuda ÜYZ’den yararlanılmaktadır. TÜBİTAK, ÜYZ’den yararlanan başvuru sahipleri ve değerlendiriciler için ÜYZ’nin destekleyici kullanım alanlarını, kullanımında dikkat edilmesi gereken konular hakkında tavsiyeleri ve olası riskleri açıkladığı bir rehber yayınlamıştır. Aşağıda bu rehberden bazı bilgiler sunulmaktadır. 1. Başvuru Sahipleri için Destekleyici Kullanımlar ve Tavsiyeler Literatür Araştırması ve Özetleme: Üretken yapay zeka akademik yayınları araştırmak ve metin özetlerini oluşturmak için kullanılabilir fakat özetlerin doğruluğu orijinal kaynaklara bakılarak kontrol edilmelidir.  Dil ve Üslup İyileştirme: Metin düzenlemelerinde metnin anlamını veya özgün fikrini değiştirmeden dilbilgisi ve yazım denetiminin yapılması için kullanılabilir. ÜYZ aracına herhangi bir içerik verilmeden önce mutlaka verilen içeriğin kişisel veri içermediği, Fikri ve Sınai Mülkiyet (FSM) haklarını ihlal etmediği kontrol edilmelidir. Kodlama Yardımı: ÜYZ, kod üretiminde, mevcut kodlardaki hataların ayıklanması ve kodun işlevinin açıklanması için kullanılabilir ancak üretilen kodun doğruluğu, verimliliği, güvenliği ve potansiyel lisans sorunları mutlaka kontrol edilmelidir. Fikir Geliştirme ve Beyin Fırtınası: ÜYZ, proje sahibinin özgünlüğünü koruması şartıyla yeni araştırma soruları, hipotezler veya metodolojik yaklaşımlar üzerine fikir üretmek için kullanılabilir.  Veri Görselleştirme Önerileri: Birçok ÜYZ, görsel üretimi özelliği barındırmaktadır. Görsellerin ve içeriklerin yapay zekâ ile oluşturulduğu ve kullanıldığı durumlarda, TÜBİTAK'a yapılan başvurularda mutlaka görsellerin ve içeriklerin yapay zekâ ile oluşturulduğu ve kullanılan yapay zekâ aracı belirtilmelidir.   Başvuru Sahipleri için ÜYZ Kullanım Riskler Yanlış Bilgi Üretimi: ÜYZ, ikna edici ama yanlış bilgi, sahte referans veya uydurma veri üretebilir.  Algoritmik Önyargı: ÜYZ modelleri, eğitim verilerinde var olan toplumsal önyargıları yansıtabilir veya algoritma tasarımındaki kusurlar nedeniyle belirli grupların lehine veya aleyhine; proje önerisi dilinde, önerilen yöntemde veya beklenen etkilerde hatalı ve adaletsiz sonuçlara sebep olabilir. Fikri ve Sınai Mülkiyet İhlali: ÜYZ çıktılarının başkalarına ait mevcut FSM hakları ile korunan veriler olma ihtimali vardır. Bu sebeple FSM haklarıyla korunan ve ÜYZ ile üretilen çıktıların başkaları tarafından izinsiz kullanımı FSM haklarını ihlal edebilir. Veri Gizliliği/ Güvenliği İhlali: Gizli, kişisel veya yayınlanmamış verilerin, halka açık ve üçüncü taraflara ait ÜYZ araçlarına aktarılması (prompt veya dosya olarak eklenmesi), ciddi veri gizliliği/güvenliği ihlallerine sebep olabilir. Çünkü ilgili ÜYZ sağlayıcıları tarafından ÜYZ’ye aktarılan veriler, saklanabilir, analiz edilebilir, başkaları ile paylaşılabilir veya gelecekteki modellerin eğitiminde kullanılabilir.  araçlarına girilmesiyle verilerin açığa çıkması, KVKK ihlali. Bu gibi durumlar, gizliliğin ihlaline, fikri ve sınai mülkiyet kaybına ve KVKK ihlaline sebep olabilir. Yasaklanan Kullanımlar Başka Çalışmaların İzinsiz Kullanımı veya İntihal  Yanıltıcı veya Sahte Bilgi Üretme Gizli veya Hassas Verilerin ÜYZ Araçlarına Girilmesi   2. Değerlendiriciler İçin Kurallar ve Tavsiyeler   TÜBİTAK Değerlendiricilerinin (hakemler, panelistler, danışmanlar, izleyiciler vb.), değerlendirme göreviyle ilgili herhangi bir amaçla ÜYZ araçlarını kullanması, kesinlikle yasaktır.  Önerinin güçlü veya zayıf yönlerini belirlemek yasaktır.  Bireysel değerlendirme raporlarını veya eleştirilerini yazdırmak veya taslaklarını oluşturmak yasaktır. Panel toplantıları için not hazırlamak veya panel sırasında tartışmalara yardımcı olması amacıyla kullanmak yasaktır. İzleme ziyaretleri sonrası hazırlanacak izleyici raporlarının taslaklarını oluşturmak veya içerik üretmek yasaktır. Değerlendirme ile ilgili herhangi bir metni (örneğin, e-posta taslakları) oluşturmak yasaktır. Değerlendiriciler, yasaklanan ÜYZ araçlarını, değerlendirme ve izleme sürecinin her aşaması (bireysel değerlendirme, panel toplantıları, raporlama) için geçerli olmak koşuluyla kullanamaz. Yasak kapsamına giren bazı aşamalar aşağıda verilmiştir ancak TÜBİTAK bunlarla sınırlı olmayacak şekilde, değerlendiricilerin hiçbir aşamada yasaklanmış ÜYZ araçlarını kullanamayacaklarını belirtmiştir. Sonuç olarak tüm değerlendirme süreçlerinde yasaklanmış ÜYZ araçları kesinlikle kullanılamaz. Destek süreçlerinde Üretken Yapay Zekânın sorumlu ve güvenilir kullanımı hakkında daha detaylı bilgi almak için TÜBİTAK'ın yayınlamış olduğu rehberi inceleyebilirsiniz.  

Dijital dünyanın hızla gelişmesiyle birlikte, dosyaları güvenli biçimde saklamak ve farklı cihazlardan kolayca erişebilmek için bulut depolama hizmetleri günlük hayatın önemli bir parçası hâline gelmiştir. Google Drive, Dropbox, iCloud, Yandex Disk, Lifebox, pCloud ve MediaFire gibi popüler bulut teknolojileri; kullanıcıların belgelerini, fotoğraflarını ve diğer dijital içeriklerini internet üzerinde koruyarak ihtiyaç duyduklarında hızlı bir şekilde ulaşmalarını sağlıyor. Aşağıda, yaygın olarak kullanılan bu bulut hizmetlerinin temel özellikleri hakkında bilgiler sunulmaktadır. Google Drive Google tarafından oluşturulan çevrim içi depolama, eşleştirme ve paylaşım yapılabilen bir sistemdir. Sistemin genel özellikleri: Ücretsiz 15 GB depolama alanı sunmaktadır. Ekip çalışmaları için Google dokümanlar ve slaytları interaktif bir şekilde kullanabilmektedir. Dokümanlara yorum eklenebilir ve gelen yorumlara dokümana girilmeden gmail üzerinden kolaylıkla yanıt verilebilmektedir.  Dropbox Dosya, video ve fotoğrafların paylaşım ve taşınmasında kullanıcıya kolaylık tanıyan bir servis olarak Dropbox, 2007 yılında ortaya çıkmıştır.  Ortaya çıkma sürecinde Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT)' nde bulunan iki öğrencinin birden fazla bilgisayar kullanımı sırasında bu bilgisayarlar arasında veri akışında e-posta yolu ile paylaşmanın uğraştırıcı bir durum olması etkili olmuştur.  Dropbox ile bulut üzerindeki klasöre herhangi bir aygıttan yüklenen dosya, diğer aygıtlarla senkronize bir şekilde  ulaşılma imkânı sunmaktadır. Dropbox Basic planı ücretsizdir ve dosyalarınızı depolamak ve paylaşmak için 2 GB alan sunar. Dosyalarınızı depolamak, oluşturmak ve geri bildirimde bulunmak için merkezi bir ortam sunmasıyla Dropbox, etkili bir iş birliği aracıdır. Profesyonel, standart ve gelişmiş planları bulunmaktadır.  Microsoft Onedrive Microsoft hesabı açan herkes, Onedrive’ın 5 GB ücretsiz depolama alanından yararlanabilmektedir. Onedrive’da çevrim içi çalışmalar, ekip arkadaşlarıyla paylaşılabilmektedir. Yapılan değişiklikler, senkronize edilmekte ve böylece çalışma grubunun güncel kalması sağlanmaktadır. Bireysel, temel ve  aile planları bulunmaktadır. iCloud Apple kullanıcılarına yönelik bir bulut uygulamasıdır. Ücretsiz olarak 5 GB depolama alanı sunmaktadır. Bu  uygulama ile birlikte dosyalarınızı diğer kişilerle paylaşabilirsiniz. Notebook uygulaması sayesinde kişilerle ortak çalışmalar yapılabilmektedir. Dosya paylaşmak için tablet veya bilgisayar gerekmektedir, telefon üzerinden paylaşım henüz sağlanamamaktadır.  Yandex Drive (Disk) Fotoğraflar, videolar ve belgeler için kullanışlı ve güvenilir bulut tabanlı depolama servisidir. “Kendim için”, “Ailem için”  ve “İş için” seçenekleri ile ücretli planları bulunmaktadır. Disk'e kayıt olunduğunda ücretsiz 5 GB depolama alanı verilmektedir. Disk alanını artırmak için  Yandex 360 tarifesine geçilmesi gerekmektedir. Yandex Disk; Android, Windows, MacOS, IOS ile kullanılabilmektedir.Yöneticiler, ekipleri için kurum depolama diskleri oluşturabilir ve iş dosyalarını burada paylaşabilirler. Paylaşılan iş dosyaları ile birlikte tüm çalışanlar metin, tablo ve sunum dosyalarında eş zamanlı olarak çevrim içi düzeltmeler yapabilmektedirler. pCloud İsviçre merkezli bulut depolama sistemidir. 10 GB’a kadar ücretsiz depolama alanı sunmaktadır.Kullanıcılar, pCloud ile tüm dosya türlerini buluta yükleyebilir. "Klasöre davet et" seçeneği ile diğer kullanıcılara dosya paylaşımı yapılabilmektedir. Paylaşım davetini kabul eden kullanıcılar birbirleri ile aynı dosya üzerinde çalışarak işbirliği yapabilmektedir. Paylaşılan klasörlere şifre ekleme veya son kullanma tarihi belirleme imkânı da bulunmaktadır. MediaFire MediaFire, çevrim içi depolama ve iş birliğine dayanan bir bulut sistemidir. iPhone, Android, macOS, Windows ve web üzerinden kullanılabilmektedir. Diğer sistemlere kıyasla işlemler, MediaFire’da daha kısa sürede gerçekleştirilebilmektedir. MediaFire’da her türlü dosya ve proje depolanabilir, ayrıca ilgili dosya ve projeler posta yoluyla kolayca diğer kişilerle paylaşılabilir. Günümüzde yukarıda bazılarına değindiğimiz gibi birçok farklı bulut depolama çözümü bulunmakta ve her biri sunduğu özelliklerle farklı kullanım ihtiyaçlarına hitap etmektedir. Dosyalarınızı yedeklemek, paylaşmak ya da düzenli şekilde saklamak için tercih edebileceğiniz bu hizmetler, dijital yaşamın daha kolay ve erişilebilir hâle gelmesinde etkilidir. Paylaşılan bu bilgiler ile dijital dosya yönetiminize en iyi katkıyı sağlayacak servisi seçebilirsiniz.  

Yapay zekâ teknolojilerinin hızlı gelişimi, bilimsel araştırma ve yayıncılık alanında önemli fırsatlar ve kolaylıklar sunmaktadır. Metin üretimi, veri analizi ve kaynak önerisi gibi süreçlerde araştırmacılara destek sağlayan bu sistemler, aynı zamanda çeşitli riskleri de beraberinde getirmektedir. Özellikle üretken yapay zekâ araçlarının gerçek dışı bilgiler, uydurma kaynaklar ve yanıltıcı içerikler üretme potansiyeli, bilimsel bilginin güvenilirliğini tehdit edebilmektedir. Büyük dil modelleri (LLM’ler), çok büyük veri kümeleri üzerinde eğitilerek dildeki örüntüleri öğrenir. Bu modeller, öğrendikleri kalıplara dayanarak yeni içerikler üretir. Ancak bu üretim süreci her zaman güvenilir olmayabilir. Özellikle üretken yapay zekâ (GenAI) araçlarında "halüsinasyon" adı verilen bir sorun sıkça görülmektedir. Yapay Zekâ Halüsinasyonu Nedir? Yapay zekânın gerçekte olmayan yanlış veya uydurma içerik (bilgi, kaynak, görsel ya da ses gibi) üretmesidir. Ürettiği içerikler gerçek gibi sunulduğu için fark edilmesi zordur. ChatGPT, Gemini gibi metin üretici yapay zekâsohbet araçları, istenen akademik referanslar hakkında uydurulmuş başlıklar, makaleler, içerikler veya yazarlar oluşturabilir. Benzer şekilde, görsel üreten yapay zekâ araçları, örneğin bir insan eli çizerken, modelin eğitiminde kullanılan verilerin anatomik değil de görsel örüntülere dayanması nedeniyle görüntüye fazla  veya eksik parmaklı el ekleyebilir. Ses tabanlı yapay zekâlarda ise yanlış aksan kullanımı veya ses içeriklerinde bozulmalar meydana gelebilmektedir. Yapay zekâ, bilimsel araştırmalarda hız ve verimlilik sağlama gibi önemli avantajlar sunar. Ancak, bu teknolojinin kötüye kullanılması veya yanlış sonuçlar üretmesi durumunda, ciddi riskler ortaya çıkabilir. Çünkü yapay zekâ araçlarının bazı temel sınırlamaları vardır: Bilinç sahibi olmamaları, özgün fikirler üretememeleri ve tamamen eğitim verilerine bağımlı olmaları nedeniyle, bu veriler eski, hatalı ya da önyargılı olabilir. Ayrıca, kaynak göstermeleri istendiğinde bile uydurma referanslar sunabilirler. Üretken yapay zekâ araçları, kötü niyetli kişiler tarafından tamamen uydurma ve yanıltıcı içerikler oluşturmak için kullanılabilir. Tüm bu özellikler, bilimsel bütünlüğün zarar görmesine, yanlış bilgilerin literatüre girmesine ve etik dışı içerik üretiminin kolaylaşmasına yol açarak ciddi tehlikeler oluşturur. Bu nedenle, yapay zekâ kullanılırken avantajlarının farkında olmak kadar, ortaya çıkabilecek riskleri de göz önünde bulundurarak dikkatli ve sorumlu davranmak büyük önem taşır. Yapay zekânın risklerine karşı dikkat edilmesi gerekenler: Yapay zekâ çıktıları, doğrulanmadan kullanılmamalıdır. Kaynaklar mutlaka kontrol edilmelidir. Eğer yapay zekâkullanıldıysa yapay zekânın kullanıldığı açıkça belirtilerek şeffaflık ve etik kurallara uyulmalıdır. Yapay zekâ, bilimsel üretkenliği artıran güçlü bir araç olabilir. Ancak bilinçsiz ya da kötü niyetli kullanımı; yanlış bilgi üretimi, sahte yayınlar ve  güvenin sarsılması gibi ciddi sonuçlara yol açabilir. Özellikle bilimsel araştırma ve yayın yapanlar, yapay zekânın avantajlarından faydalanırken risklerine karşı da dikkatli olmalıdır. Kaynaklar Slat, B. (2019, April 10). Introduction to Generative AI. University of Illinois. https://guides.library.illinois.edu/generativeAI/hallucinations  Kocak Z. Publication Ethics in the Era of Artificial Intelligence. J Korean Med Sci. 2024 Jul;39(33):e249. https://doi.org/10.3346/jkms.2024.39.e249 Elali, F. R., & Rachid, L. N. (2023). AI-generated research paper fabrication and plagiarism in the scientific community. Patterns, 4(3), 100706. doi:10.1016/j.patter.2023.10070

Bilimsel bilgiye erişim ve bu bilgiyi etkili bir şekilde kullanmak, günümüz araştırmacıları için hâlâ büyük bir meydan okumadır. Geleneksel akademik araçların sınırlılıkları, araştırma süreçlerini yavaşlatmakta ve potansiyel keşiflerin önüne engel koymaktadır. Bu zorluklara çözüm üretmek amacıyla geliştirilen yapay zekâ destekli yeni nesil platformlar, bilimsel araştırmayı daha erişilebilir, hızlı ve verimli hâle getirmeyi hedefliyor. OpenRead, Semantic Scholar, Consensus ve SciSpace gibi yenilikçi girişimler; bilgiye erişimi demokratikleştiren, araştırmacıların zamanını en iyi şekilde değerlendirmesini sağlayan ve bilimsel ilerlemeyi hızlandıran çözümleriyle araştırma dünyasında dönüşüm yaratıyor. OpenRead Her yıl bilim dünyasında çığır açan gelişmeler yaşanıyor; ancak araştırma süreci hâlâ verimsizliklerle karşı karşıya. OpenRead, yapay zekâ teknolojilerini kullanarak bu süreci kökten dönüştürmeyi hedefliyor. Amacı, araştırma verimliliğini artırmak, bilimsel ve insani ilerlemeleri hızlandırmak ve bilgi keşfi sürecini yeniden şekillendirmek. Gelişmiş AI araçlarını araştırma ekosistemine entegre eden OpenRead, araştırmacılara benzersiz yetenekler kazandırarak inovasyonun önünü açıyor. OpenRead'in AI destekli arama özelliğiyle, 300 milyondan fazla akademik makale ve trilyonlarca web kaynağına ulaşarak kapsamlı araştırmalar yapabilirsiniz. Gerçek zamanlı güncellenen makale arama sistemi, 20.000’den fazla dergiden en güncel yayınları sunar ve Oat’ın verdiği yanıtların doğruluğunu destekler. Web araması ise insan yaşamından evrene kadar oldukça geniş konu alanını kapsayan geniş veri kaynakları sunar. Oat, OpenRead’in yaratıcı ve akıllı yapay zekâ asistanıdır; ismi hem "cat" hem "OpenRead" kelimelerinden ilham alır. İnternete erişim yeteneği sayesinde en güncel ve güvenilir bilgileri sunar. Kodlama ve veri analizi gibi odak gerektiren görevlerde dikkat dağınıklığını önlemek için internet erişimi kolayca kapatılabilir. Ayrıca Oat, tüm sohbet geçmişini hiyerarşik bir ağaç yapısında kaydederek geçmiş konuşmalarınıza kolayca dönmenizi sağlar. OpenRead'in "Trending" özelliği, geleceğin yeniliklerini keşfetmenizi sağlar. Kullanıcı etkileşimlerini analiz eden algoritmalar, en ilgi çekici makaleleri öne çıkarır ve sizin araştırmanızın da bu listede yer alma potansiyelini artırır. 1.000 farklı konu başlığına abone olarak, kendi alanınızdaki en son yayın ve gelişmeleri zahmetsizce takip edebilirsiniz. Semantic Scholar Semantic Scholar, araştırmacıların bilimsel literatürü daha kolay keşfetmelerini sağlamak amacıyla yapay zekâ destekli arama ve keşif araçları sunan, kâr amacı gütmeyen bir platformdur. 200 milyondan fazla akademik makaleyi yayınevleri, veri sağlayıcılar ve web taramaları aracılığıyla indeksler. Yapay zekâyı yaratıcı ve anlamlı şekillerde kullanarak bilimsel atılımları hızlandırmayı hedefler. Eşit erişimi teşvik eder, iş birliğine önem verir, cesur adımlar atar ve güvenilir, şeffaf AI çözümleri geliştirir. Semantic Scholar, araştırmacıların bir makalenin içeriğini hızlıca anlamalarına ve literatürdeki bağlantıları keşfetmelerine yardımcı olan araçlar sunar ve açık kaynaklı çalışmalarla araştırma topluluğuna katkıda bulunur. Consensus Consensus, yapay zekâ destekli bir akademik arama motorudur ve amacı, dünyadaki en iyi uzman bilgisini herkes için erişilebilir ve anlaşılır hale getirmektir. Akademik araştırmalara ulaşmanın zorluklarını ortadan kaldırmayı hedefleyen Consensus, hem araştırmacılar hem de meraklı bireyler için bilimsel bilgiye erişimi kolaylaştırmayı amaçlar. Kurucularından Eric Olson, geleneksel akademik araçlarla bilgiye ulaşmanın zorluğundan yola çıkarak bu platformu herkesin kanıta dayalı içeriğe kolayca erişebilmesi için geliştirdiklerini belirtir. SciSpace Bilim insanlarının  önemli sorunlara çözüm ararken zamanlarını  sıradan görevlere harcamaları, önemli sorunlara yönelik çözüm geliştirme süreçlerini yavaşlatmaktadır. Bu sorundan yola çıkılarak 2015 yılında Shanu Kumar tarafından SciSpace kurulmuştur. Yapay zekâ desteğiyle her makale için basit açıklamalar ve bağlantılı, ilgili makalelere hızlı erişim sağlar. Bilimsel keşiflerin zamanında yapılması gerektiğine inanan SciSpace, araştırmacıların internet taraması, makale düzenleme gibi zaman kaybettiren işlerle uğraşmalarını engellemeyi hedefler. 200 milyonun üzerinde makale ve 50 milyonun üzerinde açık erişim PDF ile araştırmayı daha verimli hale getiren SciSpace, 2015’te kurulduktan sonra hızla bir araştırma platformuna dönüşerek bilimsel keşif ve öğrenmeyi hızlandırmaya odaklanmıştır. 2022’de daha erişilebilir ve iş birliğine dayalı bir platform olmak amacıyla SciSpace markasını benimsemiştir. Elicit Elicit, araştırmacıların sistematik literatür taramalarını ve bilimsel veri analizini hızlı ve etkili bir şekilde gerçekleştirmelerini sağlayan yapay zekâ destekli bir araştırma aracıdır. Profesyonel araştırmacılar için geliştirilen bu platform, yüzlerce akademik makaleyi dakikalar içinde analiz ederek özetleme, veri çıkarımı ve bilgi sentezi yapma süreçlerini otomatikleştirir. Elicit’in temel özellikleri arasında sistematik incelemeleri %80 daha kısa sürede tamamlama, tablo verileri dâhil olmak üzere yüzlerce makaleden otomatik veri çıkarımı yapma, tek tıklamayla tarama kriterleri oluşturma ve eleme işlemlerini gerçekleştirme gibi yetenekler yer alır. 125 milyondan fazla makalelik veri tabanıyla çalışır ve en fazla 500 ilgili çalışmayı anında analiz sürecine dahil edebilir. Tüm çıkarımlar, ilgili makalelerden alınan doğrudan alıntılarla şeffaf şekilde desteklenir. Ayrıca Elicit, hızlı ve düzenlenebilir araştırma raporları sunar; kullanıcıların yeni bir akademik alana kısa sürede hâkim olmasını sağlar ve her iddiayı doğrudan kaynağına kadar takip edebilme olanağı verir. Perplexity Perplexity, bilgiye ulaşma biçimini dönüştürmeyi amaçlayan; her seviyeden ve her konudan kullanıcıya hitap eden; sorulara doğrudan, kaynak gösterilmiş ve sadeleştirilmiş yanıtlar sunan; ücretsiz bir yapay zekâ arama motorudur. Herhangi bir soruyu sorduğunuzda interneti anında tarayarak, kolay anlaşılır, sohbet tarzında ve kaynak gösterilmiş cevaplar sunar. Kendisini bir "araştırma ortağı" olarak konumlandıran Perplexity, zaman kazandırarak ihtiyaç duyduğunuz kesin bilgiyi hızlıca sağlar.  Perplexity, geleneksel arama motorlarının aksine, bağlantılarla vakit kaybetmeden ihtiyacınız olan bilgiyi tek, kapsamlı bir yanıtla sunar. Sorulara gerçek zamanlı olarak internetten veri çekerek güncel bilgilerle cevap verir ve her yanıtını güvenilir haber kaynakları, akademik makaleler ve saygın bloglardan alınan alıntılarla destekler. Profesyonel araştırmalardan gündelik konulara kadar birçok konuda etkili bir bilgi kaynağıdır.  

Yapay zekâ artık sadece bir teknoloji değil, günlük işlerimizi kolaylaştıran vazgeçilmez bir yardımcı haline geldi. Claude, Gemini, ChatGPT, Microsoft Copilot ve DeepSeek gibi gelişmiş yapay zekâ asistanları; bilgiye ulaşma, içerik üretme, kod yazma, veri analiz etme ve daha pek çok konuda kullanıcılarına destek sağlıyor. Hem bireysel kullanıcılar hem de ekipler için tasarlanan bu araçlar, verimliliği artırırken zamandan tasarruf etmenizi sağlıyor. Bu sayfada, modern yapay zekânın sunduğu olanakları yakından tanıyarak sizin için en etkili dijital yardımcının hangisi olduğunu keşfedebilirsiniz.  Claude Claude, Anthropic tarafından geliştirilen bir yapay zeka asistanıdır ve işinizi en iyi şekilde yapabilmeniz için güvenli, doğru ve güvenilir bir şekilde tasarlanmıştır. Web, iOS ve Android platformlarında sohbet edebilir, kod yazabilir ve verileri görselleştirebilirsiniz. Ayrıca içerik oluşturma, düzenleme ve yazma konularında da size yardımcı olur. Metin ve görsel analizleri yapabilir. Claude’u kişisel kullanımınız için veya ekip çalışması yaparak ortaklaşa kullanabilirsiniz. Claude; büyük veri setlerini işleyebilir, etkili fikirler üretebilir, metin ve kod yazabilir, anlamanızı derinleştirebilir, zorlu durumlarda rehberlik edebilir ve odaklanmanıza yardımcı olacak şekilde karmaşık görevleri basitleştirebilir.   Gemini Gemini, metin, ses, görüntü gibi çeşitli veri türlerini işleyebilen çok modlu bir dil modeli arayüzüdür. Bu teknoloji, 2013'te kelimeleri matematiksel kavramlarla ilişkilendiren Word2Vec makalesiyle başlayıp, 2015'te nöral konuşma modellerinin tanıtılmasıyla gelişmiştir. Google'ın LLM'lerdeki (metin, ses, görüntü ve daha fazlasını işleme) son araştırmaları üzerine inşa edilen Gemini, konuşmalarda bir sonraki cümleyi, önceki cümlelere dayanarak tahmin etme yeteneği sunarak daha doğal bir konuşma deneyimi sunmaktadır. 2017'de Transformer teknolojisinin ve 2020'de bağlamı sürdürebilen sohbet yeteneklerinin gelişimi, üretken dil modellemeleri alanındaki önemli ilerlemeleri işaret etmektedir. Gemini, Mart 2023'te bir deney olarak başlamıştı ve o zamanlar Bard adıyla biliniyordu. İnsanlar onu birçok farklı amaç için kullanmaya başladılar: e-posta yazmak, kod sorunlarını çözmek, etkinlikler için fikirler geliştirmek, zor konuları anlamak ve daha pek çok şey. Şu anda, Gemini çok yönlü bir araç olarak pek çok konuda yardımcı olabiliyor.   Chatgpt Chatgpt, fikir üretme, yazma, düzenleme ve araştırma süreçlerinde güçlü bir asistandır. Toplantı özetleri oluşturur, yaratıcı çözümler geliştirir, üretkenliği artırır. Kod yazabilir, hataları ayıklayabilir, tekrar eden görevleri otomatikleştirebilir. Yeni API’leri keşfetmeyi, farklı konuları öğrenmeyi ya da bir hobiye başlamayı kolaylaştırır. Karmaşık soruları anlaşılır cevaplara dönüştürür. ChatGPT, web'de çok daha etkili arama yapma yeteneğine sahip. Gerekli bilgilere ulaşmak için bir arama motoruna gitmeye gerek kalmadan, güncel ve güvenilir kaynaklara bağlantılar içeren hızlı yanıtlar sunar. Sorular doğal bir sohbet diliyle yöneltildiğinde, web'den desteklenen bilgilerle kapsamlı yanıtlar verir. Takip sorularıyla derinleşen bu etkileşim, bağlamı anlayarak daha zengin ve tutarlı sonuçlar elde edilmesini sağlar. Verileri analiz etmek ve görsel olarak ifade etmek artık çok daha hızlı ve kolay. Grafikler oluşturmak, sayıları anlamlı içgörülere dönüştürmek için yalnızca birkaç adım yeterli. ChatGPT'ye bir görüntü hakkında sorular sormak da mümkün. Fotoğraf çekilerek ya da bir görsel yüklenerek ChatGPT ile görsel içerikler üzerine konuşulabilir. OpenAI o1 modeli, özellikle matematik, fen ve kodlama gibi teknik alanlarda daha derinlemesine düşünerek yanıt vermek üzere geliştirilmiştir. Karmaşık sorulara geçmeden önce daha fazla mantık yürütür, bu sayede daha sağlam ve güvenilir çözümler sunar.   Microsoft Copilot Microsoft Copilot, yapay zeka destekli bir dijital yardımcıdır ve kurumsal güvenlik ile gizliliği ön planda tutarak kullanıcıların üretkenliğini artırmayı hedefler. Copilot, çeşitli Microsoft uygulamaları ve hizmetleriyle entegre olarak çalışır ve kullanıcıların işleri daha hızlı ve verimli bir şekilde yapmasına olanak tanır. İçerik taslakları hazırlamak, içgörüler sağlamak veya görevleri yönetmek gibi işlemleri yapabilen bu AI, güvenlik ve gizliliği riske atmadan şirketlerin ihtiyaçlarına yönelik çözümler sunar. Microsoft'un sunduğu farklı Copilot türleri, kullanıcılarına özelleştirilmiş işlevler sunar. Microsoft 365 Copilot, iş verilerini ve günlük uygulamaları entegre ederek kuruluşların üretkenliğini artırırken, Microsoft Security Copilot güvenlik işlemlerine odaklanır. GitHub Copilot ise yazılım geliştirme sürecinde yardımcı olur, kod yazmayı hızlandırır ve işbirliği için daha fazla enerji sağlar. Copilot, Microsoft’un günlük yaşam için dijital yardımcıları olup, her biri farklı işlevlere sahip olacak şekilde tasarlanmıştır.  DeepSeek DeepSeek, geleneksel arama motorlarının sınırlarını aşan yeni nesil bir arama teknolojisidir. Bilgilere daha derinlemesine ve isabetli biçimde ulaşmayı mümkün kılar. Yapay zeka destekli bu sistemdir, bilgiyi keşfetme ve elde etme yöntemlerini geliştirerek kullanıcı deneyimini üst düzeye çıkarır. Semantik arama algoritmaları kullanmaktadır. Bu teknoloji, bir sorgunun yalnızca kelime bazlı değil, aynı zamanda anlam ve bağlam açısından da değerlendirilmesini sağlar. DeepSeek'in bazı modelleri açık kaynaklıdır. Sonuç olarak, daha doğru ve amaça uygun içeriklere ulaşmak yapay zeka araçları ile artık çok kolay.

Günümüz dijital çağında bilgiye erişim hiç olmadığı kadar kolaylaştı; ancak bu kolaylık, beraberinde bilgi kirliliğini de getirdi. Sosyal medya, bloglar ve çevrim içi haber kaynakları gibi mecralarda her gün milyonlarca içerik dolaşıma giriyor. Bu içeriklerin bir kısmı bilgilendirici ve doğruyken, bir kısmı ise farkında olmadan ya da kasıtlı biçimde yanlış yönlendirme amacı taşıyor. Bu noktada sıklıkla duyduğumuz ama çoğu zaman birbiriyle karıştırdığımız üç önemli kavram öne çıkıyor: mezenformasyon, dezenformasyon ve malenformasyon. Her üçü de bilgiyle ilgili sorunlara işaret etse de, niyet ve içerik açısından birbirlerinden önemli ölçüde farklıdır. MEZENFORMASYON Gerçeğe dayanmayan bilgilerin herhangi bir kötü niyet ya da zarar verme amacı olmaksızın paylaşılması durumudur. Bu tür bilgi genellikle kişilerin yanlış anlamaları, eksik bilgiye sahip olmaları ya da teyit etmeden paylaşmaları sonucu yayılır. İyi niyetli olsa da yanlış bilgi olduğu için toplumsal algıyı olumsuz etkileyebilir. DEZENFORMASYON Kasıtlı olarak yanıltma ya da zarar verme amacıyla üretilen ve yayılan yanlış bilgidir. Dezenformasyon, özellikle manipülasyon, algı yönetimi ya da kamuoyunu yanıltmak amacıyla kullanılır. Bu tür bilgi, bilerek çarpıtılır ve gerçek dışı içeriklerle desteklenerek yayılır. MALENFORMASYON Gerçek ve doğru bilgilerin, zarar vermek amacıyla bağlamından kopartılarak ya da özel bir bilgiyi ifşa ederek paylaşılmasıdır. Malenformasyonda bilgi teknik olarak doğrudur ancak amacı, kişisel gizliliği ihlal etmek, itibarı zedelemek ya da nefret söylemi üretmektir.Bu üç kavramı doğru anlamak, dijital çağda bilinçli bir medya okuryazarı olmanın temel adımlarından biridir.    

Günümüzde dijital içerik üretimi, hem bireysel kullanıcılar hem de markalar için vazgeçilmez bir iletişim yöntemi haline geldi. Özellikle video içerikleri, sosyal medya platformlarında dikkat çekmenin ve etkileşim sağlamanın en etkili yollarından biri olarak öne çıkıyor. Ancak profesyonel görünümlü videolar üretmek için karmaşık yazılımlar ya da teknik bilgiye sahip olmak artık şart değil. Gelişen teknolojiler sayesinde, kullanıcı dostu arayüzlerle donatılmış birçok dijital araç, video üretimini herkes için erişilebilir ve kolay hale getiriyor. Bu yazıda, Adobe Express’ten Lumen5’e, Synthesia’dan InvideoAI’ye kadar öne çıkan video yapım araçlarını detaylarıyla tanıyacaksınız. Adobe Express, hiçbir deneyim gerektirmeden etkileyici videolar oluşturmanızı sağlayan, tarayıcı tabanlı ücretsiz bir video düzenleme aracıdır. Sosyal medya gönderileri, tanıtım videoları, slayt gösterileri ve kişisel projeler için ideal olan bu platform, kullanıcıya sürükle-bırak yöntemiyle kolay düzenleme imkânı sunar. Başlıca özellikleri: Şablonlar: Farklı tarz ve temalara uygun ücretsiz video şablonları sunar. Düzenleme Araçları: Videoları kırpma, hız ayarlama, ses ve animasyon ekleme gibi işlemler yapılabilir. Stok İçerikler: Telifsiz müzik, fotoğraf ve video arşivi içerir. Filtreler ve Efektler: Renk, parlaklık ve görsel filtrelerle geliştirme mümkündür. Paylaşım ve Zamanlama: Videolar farklı sosyal medya formatlarına göre yeniden boyutlandırılabilir, filigransız olarak indirilebilir ve Adobe Express Content Scheduler ile planlanıp paylaşılabilir. İş birliği: Gerçek zamanlı olarak diğer kullanıcılarla birlikte çalışma imkânı sunar. Tüm bu özellikler, kullanıcıların doğrudan tarayıcı üzerinden profesyonel kalitede videolar oluşturmasına olanak tanır.   Lumen5, işletmelerin ve markaların etkileyici sosyal medya videoları, hikayeler ve reklam içerikleri hazırlamasını kolaylaştırmak için geliştirilmiş bir video oluşturma aracıdır. Bu platform, hiçbir teknik bilgiye sahip olmayan kullanıcıların bile sadece birkaç dakika içinde profesyonel videolar oluşturabilmesini hedefler. Lumen5’in teknolojisi, video üretiminin teknik detaylarını otomatikleştirir. Ayrıca, platformun sunduğu zengin medya kütüphanesi sayesinde kullanıcılar, ihtiyaç duydukları görsel, video ve müzikleri dışarıdan aramadan doğrudan kullanabilirler. Böylece zaman kaybı ve ek maliyet olmadan içerik üretimi mümkün hale gelir.   123Apps, video, ses, PDF ve dosya dönüştürme işlemleri için geliştirilen kapsamlı bir çevrimiçi araç platformudur. Üyelik gerektirmeden erişilebilen bu araçlar, kullanıcı dostu arayüzü sayesinde her düzeyde kullanıcıya hitap eder. Video düzenleme tarafında; videoları kırpma, birleştirme, ses veya metin ekleme, logoyu kaldırma, döndürme, yeniden boyutlandırma ve hız ayarı gibi işlemler kolaylıkla yapılabilir. Ayrıca ekran ve video kaydı gibi yeni özellikler de sunar. Ses araçları ile ses kırpma, birleştirme, perde ve hız değiştirme, ses kaydı gibi işlemler desteklenirken, PDF araçları kullanıcıların belgeleri birleştirmesine, ayırmasına, sıkıştırmasına ve farklı formatlara dönüştürmesine olanak tanır. Bunun yanında, ses, video, görüntü, belge, yazı tipi, e-kitap ve arşiv formatları arasında dönüşüm yapmayı sağlayan güçlü dönüştürücüler de 123Apps’in sunduğu imkanlar arasında yer alır. Tüm bu özellikler, 123Apps’i pratik ve çok yönlü bir dijital içerik düzenleme ve dönüştürme çözümüne dönüştürmektedir.   2017 yılında UCL, Stanford, TUM ve Cambridge gibi üniversitelerden gelen araştırmacı ve girişimciler tarafından kurulan Synthesia, video üretimini herkes için erişilebilir hale getirmeyi hedefliyor. Kamera veya ses ekipmanı gibi geleneksel ihtiyaçları ortadan kaldırarak, yapay zekâ yardımıyla profesyonel kalitede videolar oluşturulmasını sağlıyor. Synthesia, üretken yapay zekâ teknolojileriyle herkesin yüksek kalitede videolar oluşturması yönünde çalışmlar gerçekleştirmektedir. Bu amaçla çalışan uzman ekip, kullanıcıların sade ve anlaşılır bir arayüzle karmaşık teknolojilere gerek duymadan içerik üretebilmesini mümkün kılıyor. Ayrıca Synthesia, gerçeğe çok yakın sanal karakterler (sentetik aktörler) geliştirme alanında da yenilikçi çözümler sunuyor.   InvideoAI, fikirlerinizi özgürce hayata geçirebilmeniz için geliştirilmiş, güçlü ama kullanımı kolay bir video yapım platformudur. Karmaşık araçlara gerek kalmadan, sadece ne istediğinizi söyleyerek yapay zeka ile videolar oluşturabilirsiniz. Bu platform, hem yeni başlayanlara hem de deneyimli kullanıcılara hitap eder.  Tüm üretim sürecini tek bir sezgisel arayüzde topladığı için iş akışınızı hızlandırır ve kolaylaştırır. Ayrıca, kendi sesinizle videolar hazırlayarak içeriklerinize özgünlük katabilir, markanızı daha etkili bir şekilde tanıtabilirsiniz. Yani ister bireysel ister profesyonel kullanım için olsun, Invideo AI ile video üretmek artık çok daha erişilebilir ve verimli.   Movie Maker Online kayıt olmadan, ücretsiz ve filigransız olarak video düzenleme deneyimi sunan bir platformdur. Uygulamayı kullanmak için herhangi bir üyelik oluşturmanıza gerek yok. Siteye giriş yaptığınız anda, hiçbir zaman sınırlaması olmadan projelerinize başlayabilirsiniz. Filigran ya da reklam içermeyen tamamen özgür bir editör deneyimi sunmaktadır. Birden fazla platform desteği sunmaktadır. iPhone, Android, macOS, Linux ve Windows cihazlarda uygulama indirmeye gerek kalmadan doğrudan internet tarayıcınız üzerinden çalışır. İster mobilde ister bilgisayarda olun, dilediğiniz her yerde video düzenlemeye devam edebilirsiniz. Full HD ve 4K videolar başta olmak üzere, neredeyse tüm video formatları desteklenir. Ayrıca birçok farklı uzantıdaki müzik ve görsel dosyalarıyla da sorunsuz bir şekilde çalışabilirsiniz. Renk ayarları, filtreler, metin ekleme, ses dosyaları yerleştirme ve altyazı gibi gelişmiş düzenleme araçlarına erişebilirsiniz. Tüm bu işlemleri kolayca yapmanızı sağlayan kullanıcı dostu bir arayüz sunmaktadır. Tüm video işleme, kodlama ve sıkıştırma süreçleri güçlü bulut sistemi üzerinden gerçekleşir. Bu sayede büyük dosyalarla çalışırken bile cihazınız zorlanmaz ve hızlı sonuç alırsınız. Ücretsiz olarak sunulan arşivden müzik veya fotoğraflar seçilip, kullanılabilir. Kapsamlı araçlarla videoları kesip birleştirebilir, efekt ve filtrelerle düzenleyebilir, metin, logo ve görseller ekleyebilirsiniz. Ses düzenleme, altyazı ekleme ve sahneler arası geçişler gibi özelliklerle profesyonel sonuçlar elde edebilirsiniz. Videolar farklı format ve çözünürlüklerde dışa aktarılabilir. Otomatik hata düzeltme, nesne takibi gibi gelişmiş otomasyon özellikleri de sunmaktadır.  KAYNAKLAR Koçak Ö. (2020). Dijital İçerik Geliştirme: Ses ve Video Uygulamaları. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 186- 215) içinde. Pegem Akademi, Ankara.  

Gelişmiş arama özelliği, kullanıcıların girdikleri anahtar kelimeler ve yaptıkları seçimler doğrultusunda istedikleri bilgilere daha kolay ulaşmalarını ve aradıkları konuyla ilgili sonuçların sıralanmasını sağlar. Pek çok arama motoru, veri tabanı ve kütüphane, kullanıcılarına gelişmiş arama imkanları sağlamaktadır. Her ne kadar farklı platformların sundukları gelişmiş arama seçenekleri farklı olsa da sıklıkla tarih ve kaynak türü gibi benzer arama seçenekleri de barındırmaktadırlar. İnternet sayfaları için Google, Yandex gibi birçok arama motorlarında, aratılan anahtar kelimelere ve aratılan içeriğin türüne göre farklı filtreleme seçenekleri sunan gelişmiş arama arayüzleri bulunmaktadır. Örneğin Google, bünyesinde birçok gelişmiş arama seçenekleri barındırmaktadır. Bunun için aratılmak istenilen şeyin türüne göre farklı gelişmiş arama arayüzleri sunmaktadır. Örneğin, internet siteleri ve dosyalar, görseller, videolar ve kitaplar için farklı gelişmiş arama arayüzleri sunmaktadır. Bu arayüzlere aşağıdaki internet adreslerinden erişilmektedir:  Web siteleri ve dosyalar: google.com/advanced_search Görseller: google.com/advanced_image_search Videolar: google.com/advanced_video_search Kitaplar: google.com/advanced_book_search Herhangi bir şey Google’da aratıldığında açılan ekrandaki “Araçlar” sekmesine tıklanıp daha sonra açılan “Gelişmiş Arama” seçeneğine de tıklanarak gelişmiş arama yapma ekranına gidilebilir. Eğer Google arama motoru arayüzden özellikle video, resim gibi kategorilerden gelişmiş arama yapılmak isteniyorsa ekranın üstündeki ilgili seçeneklere tıklanır ve o seçeneklerin seçili olduğu durumlarda görülen “Araçlar” seçeneğine tıklanır ve daha sonra açılan “Gelişmiş Arama” seçeneğine tıklanır. Böylece ilgili arama türü için gelişmiş aramanın yapılacağı arayüzler açılır. Gelişmiş arama seçenekleri arasında, girilen anahtar kelimelerin tamamını, tam yazım biçimlerini veya herhangi birini içeren ya da hiçbirini içermeyen sonuçları elde etme konusunda arama özellikleri bulumaktadır. Belirli tarihler veya sayılar arasında; dil, bölge,son güncelleme tarihi ile girilen site ve alan adı gibi birçok konuda filtreleme yapılabilmektedir. Ayrıca anahtar kelimelerin sayfa başlığında, sayfanın herhangi bir bölümünde, metinde, URL’de ya da bağlantılarda bulunma durumuna göre sonuçlar daraltılabilir  Bunların dışında kullanıcılara en alakalı sonuçların görüntülenmesini; arama sonuçlarının Microsoft Word, Excel, PowerPoint, Acrobat Reader, Adobe Postscript vb. gibi farklı dosya formatlarına göre sıralanmasını da sağlamaktadır.  Kullanım haklarına göre filtreleme yaparak, kullanıcıların ihtiyaçlarına uygun içeriklere ulaşmalarını sağlar. Ayrıca, bu özellik kullanıcıları ilgili içeriğin kullanım hakları konusunda bilgilendirir. Görseller için gelişmiş arama seçeneği, normal internet sitelerinden farklı olarak görsellerin boyut oranı ve dosya türüne göre filtreleme imkanı sunar. Gelişmiş kitap arama arayüzünde yazar, yayıncı ve yayın tarihi gibi kitaba özgü farklı gelişmiş arama arayüzleri bulunmaktadır.  Kütüphanelerde ve veri tabanlarında ise kullanıcıları için özelleştirilmiş farklı seçenekler sağlayan gelişmiş arama arayüzleri bulunabilmektedir. KAYNAKLAR Reisoğlu İ. (2020). Bilgi ve Veri Okuryazarlığı. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 18- 54) içinde. Pegem Akademi, Ankara.

Günümüzde eğitim ve öğrenme süreçleri, teknolojinin sunduğu yeniliklerle daha etkileşimli, erişilebilir ve eğlenceli hâle geliyor. Özellikle ölçme ve değerlendirme aşamalarında kullanılan dijital araçlar, hem öğretmenlerin işini kolaylaştırıyor hem de öğrencilerin motivasyonunu artırıyor. Peki, bu araçlardan ne kadar haberdarsınız? İşte sınıf içi ve uzaktan eğitimde etkili sonuçlar almanızı sağlayacak, dünya çapında yaygın olarak kullanılan bazı dijital çözümler:   Kahoot! Kahoot!, çocuklar, öğrenciler ve çalışanlar için öğrenmeyi eğlenceli ve etkili hale getirmeyi amaçlayan; etkileşimli ve eğlenceli öğrenme deneyimleri sunan;  her yaştan ve seviyeden birey için oyun ve merak yoluyla öğrenme potansiyelini açığa çıkarma misyonu olan küresel bir öğrenme ve etkileşim platformudur. 2012 yılında Norveç Bilim ve Teknoloji Üniversitesi (NTNU) ile yapılan bir ortak projede Morten Versvik, Johan Brand ve Jamie Brooker tarafından kurulan Kahoot!, 2013 yılında halka açılmıştır. İnternet bağlantılı cihazlarla her yerden erişilebilen Kahoot!, bireylerin ve kurumların ilgi çekici öğrenme oturumları oluşturmasına ve paylaşmasına olanak tanır.  Platformun hem ücretsiz hem de ücretli planları bulunmaktadır. Sınıf içi ve kendi kendine öğrenme senaryolarında etkilidir. Aynı zamanda Kahotu'un ödüllü öğrenme uygulamaları bulunmaktadır. Poio, 3-8 yaş arası çocukların oyun yoluyla okumayı öğrenmesini amaçlayan eğlenceli ve etkileşimli bir oyundur. Çocukların merakını cezbederek onları kendi başlarına keşfetmeye teşvik eder. Oyun, her çocuğun seviyesine ve hızına göre uyum sağlar; böylece adım adım yeni harfler ve kelimelerle tanışarak ilerlemeleri sağlanır. Aileler, çocuklarının gelişimini e-posta raporlarıyla takip edebilir ve birlikte kaliteli ekran süresi geçirebilirler. Reklamsız ve güvenli bir ortam sunan Poio, Kahoot! Kids aboneliğiyle kullanılabilir. DragonBox, çocuklara evde ya da okul müfredatına ek olarak matematiği kendi başlarına eğlenceli ve etkileşimli şekilde öğrenme imkânı sunan oyunlar içerir. DragonBox oyunlarından 2011’de geliştirilmeye başlanan ilk oyun DragonBox Algebra 5+, cebiri gizlice öğreten bir oyun olarak dikkat çekmiş ve eğitim dünyasında büyük etki yaratmıştır. Zamanla seri; cebir, geometri, sayılar ve işlemler gibi konuları kapsayan beş farklı oyunla genişlemiştir: Algebra 5+, Algebra 12+, Elements, Numbers, BIG Numbers. Kahoot! Kids aboneliği ile tam deneyim erişilebilir. Drops, günde yalnızca 5 dakikalık oyunlaştırılmış pratiklerle yeni bir dil öğrenmede etkili bir dil öğrenme uygulamasıdır. Uygulama, her yaştan kullanıcıya hitap eder ve mobil cihazlarla kolayca kullanılabilir. 50 dil seçeneği sunan Drops; İspanyolca, Japonca gibi yaygın dillerin yanı sıra nadir dilleri de içerir. Language Drops (dil öğrenimi), eğlenceli ve görsel olarak zengin kelime oyunlarını hafıza teknikleriyle birleştirerek dilleri öğrenmenin yeni ve etkili bir yolunu sunar. Kısa ve ilgi çekici oyunlar sayesinde dil öğrenmek günlük rutinin keyifli bir parçası haline gelir. Whiteboard.fi, sınıf içinde veya uzaktan eğitimde öğrencileri derse katmak için etkileşimli bir dijital beyaz tahta aracıdır. Öğrencilerin tamamının – hatta genellikle çekingen olanların bile – derse katılımını teşvik eder, paylaşım ve iş birliğini destekler. Öğretmenler, her öğrenciye anlık geri bildirim verebilir, böylece öğrenme süreci daha etkili hâle gelir. Actimo, masa başı olmayan ekipler için geliştirilmiş bir çalışan iletişim ve etkileşim platformudur. Kurumların çalışanlarıyla etkili iletişim kurmasını, verimliliği artırmasını ve iş sonuçlarını iyileştirmesini sağlar.   Plickers Plickers, milyonlarca öğretmenin kullandığı, erişilebilir ve etkileşimli bir eğitim aracıdır. Plickers, ücretsizdir.  Öğrencileri değerlendirmek ve sınıfta anlık sonuçlar toplamak için kullanılır. Öğrenciler, benzersiz kartları kaldırarak sorulara yanıt verdiğinden öğrenci cihazına veya hesaba gerek kalmaz. İnternet bağlantısı olmasa bile oturumlar çevrimdışı yapılabilir. Öğretmenler, kendi ders programlarına uygun şekilde özelleştirilmiş bir çevrim içi ortam oluşturabilecekleri ücretsiz bireysel hesaplara sahip olabilirler. Plickers üç temel aşamada kullanılır: Ders Öncesi – Hazırlık: Öğretmenler, plickers.com üzerinden sınıf listelerini oluşturur ve her öğrenciye bir kart numarası atar. Çoktan seçmeli sorulardan oluşan soru setleri hazırlar. Ders Sırasında – Uygulama: Öğrenciler, Plickers kartlarını doğru yönde tutarak sorulara cevap verir. Öğretmen, mobil uygulama ile kartları tarayarak yanıtları toplar ve doğru cevapları anında sınıfa yansıtır. Ders Sonrası – Değerlendirme: Tüm öğrenci yanıtları ve puanları plickers.com’da otomatik olarak kaydedilir. Öğretmenler, bireysel veya sınıf genelindeki başarıyı inceleyebilir ve verileri indirip analiz edebilir. Quizlet Quizlet’in amacı, her öğrenciye etkili, kişiselleştirilmiş ve motive edici bir öğrenme deneyimi sunmaktır. 2005 yılında Andrew Sutherland tarafından bir kelime bilgisi sınavı için geliştirilen bu araç, bugün milyonlarca öğrenci tarafından matematikten tıbba kadar pek çok alanda kullanılmaktadır. Başlangıçta basit bir araç olan Quizlet, zamanla: 7 farklı çalışma modu Öğretmen araçları Etkileşimli sınıf aktiviteleri ile gelişmiştir. Artan akademik baskının farkında olan Quizlet, öğrencilere özgüven ve başarıyı destekleyici kaynaklar sunmayı hedefler.   Quizizz Quizizz, her öğrenciyi motive ederek öğrenmede ustalaşmalarını sağlamayı amaçlayan, oyunlaştırılmış sınavların ötesinde değerlendirme, öğretim ve tekrar süreçlerini kapsayan bir eğitim platformudur. 2015 yılında Hindistan’ın Bangalore kentinde Ankit ve Deepak tarafından kurulan Quizizz, bugün 150'den fazla ülkede 50 milyondan fazla kullanıcıya ulaşmış, günde 50 milyondan fazla sorunun yanıtlandığı küresel bir platform haline gelmiştir. ABD’deki okulların %86’sında kullanıldığı belirtilmektedir. (Not: Görseller üretken yapay zeka araçlarından yararlanılarak oluşturulmuştur.)          

Wi-Fi ağınızın güvenliğini sağlamak, kişisel verilerinizin ve ağınızın kötü niyetli kişilerin erişimine karşı korunması için büyük önem taşır. İnternete bağlı her cihaz, potansiyel bir güvenlik riski oluşturabilir, bu nedenle Wi-Fi ağınızı güvence altına almak için alabileceğiniz birçok önlem vardır. Bu önlemler, şifrenizi güçlendirmekten, ağınıza bağlanan cihazları kontrol etmeye kadar uzanır. Bu yazıda, Wi-Fi şifrenizi güçlendirme, ağınızdaki cihazların bağlanma izinlerini kontrol etme ve diğer güvenlik önlemleriyle ağınızı nasıl koruyabileceğinizi adım adım inceleyeceğiz. Kablosuz ağlarda bilginin gizliliğini ve bütünlüğünü korumak için bazı temel güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bunlardan bazılarına aşağıda yer verilmiştir. Kablosuz ağ için varsayılan kullanıcı adı, parola ve SSID değiştirilmelidir. Wi-Fi şifresi güçlendirilmelidir. Güçlü bir şifre belirlerken şu kriterlere dikkat etmek gerekir: En az 8 karakter içermeli. Büyük/küçük harf, rakam ve özel karakterler kullanmalı. Tahmin edilebilir olmamalı (örneğin, doğum tarihi, "123456", "admin" gibi basit kombinasyonlar kötü bir seçimdir). Periyodik olarak değiştirilmeli (örneğin, 3-6 ayda bir). WPA/WEP gibi şifreleme yöntemleri etkinleştirilmelidir. Kablosuz ağ türleri olan MANET, VANET ve WMN gibi sistemlerde güvenliği sağlamak için çeşitli protokoller kullanılmaktadır. İlk geliştirilen protokol olan WEP, dış saldırılara karşı koruma sağlamanın yanı sıra yetkisiz erişimi engellemek için kimlik doğrulama ve veri gizliliği işlevlerini de yerine getirir. WPA ise, özellikle küçük ofis ağlarında güvenlik sağlamayı hedefler; yazılım güncellemeleri sırasında oluşabilecek sorunları kaydeder ve 802.X standardı ile kullanıcı kimlik denetimi yapar. Kablosuz ağ güvenliği için WPA/WEP gibi şifreleme yöntemleri etkinleştirilebilir. Sadece tanımlı cihazlara erişim izni verilmeli, MAC filtreleme uygulanmalıdır. Hizmet Seti Tanımlayıcısı (SSID) adı gizlenmeli, SSID yayınları sürekli yapılmamalıdır. SSID, kablosuz ağınıza verilen addır ve cihazlarınızın ağa bağlanmasını sağlar. Ancak, SSID’nizi korumamak ve varsayılan adla bırakmak, ağ güvenliğinizi riske atabilir. Açık SSID, saldırganlara kablosuz ağınızın varlığını gösterir ve ağınıza girme olasılıklarını artırır. Varsayılan SSID’ler genellikle yönlendiricinin markasına veya modeline dayalıdır. Bu, saldırganların cihazınızın bilinen güvenlik açıklarını hedeflemesine neden olabilir. Saldırganlar, sizin SSID’nizle sahte bir ağ oluşturabilir ve kullanıcıların yanlış ağa bağlanmasını sağlayarak kimlik bilgilerini çalabilir. Bu sebeplerle SSID’nin gizlenmesi önerilir. Ancak SSID'nin gizlenmesi ağ güvenliğini her zaman sağlamayabilir. Çünkü SSID'nin gizlenmesi ile komşu civarlardan ilgili modem ağınız adı gizlenerek ilgili ağın bulunması zorlaşsa da bu ciddi ve bilgili saldırganlar tarafından ağınızın bulunamayacağı anlamına gelmemektedir. İzole edilmiş bir misafir ağı oluşturulmalı; misafirler ağa bağlanmadan önce kimlik doğrulaması yapılmalı ve tüm erişimler kayıt altına alınmalıdır. Misafir cihazlarının sadece bu ağa erişimine izin verilmelidir. Misafir ağı (Guest Network), ev veya iş yerinizdeki ana kablosuz ağdan ayrı olarak oluşturulan ve genellikle ziyaretçilerin kullanımına sunulan bir Wi-Fi ağıdır. Bu ağ, misafirlerin internete erişimini sağlarken, ana ağınızdaki cihazlar ve verilerle doğrudan etkileşimlerini sınırlar. Ek olarak misafirlerin ayrı bir ağ kullanması, ana ağınızdaki bant genişliğinin korunmasına yardımcı olur. Böylece, misafirlerin yoğun internet kullanımı, ana ağınızın performansını olumsuz etkilemez. Misafir ağı oluşturma süreci, kullandığınız yönlendiricinin marka ve modeline göre değişiklik gösterebilir. Genellikle misafir ağ ayarları, tarayıcınızın adres çubuğuna yönlendiricinizin IP adresini girip yönetim paneline eriştikten sonra panelde "Misafir Ağı" veya "Guest Network" sayfası üzerinde misafir ağın adı (SSID), şifresi ve diğer güvenlik ayarları belirlenerek yapılır. Ağlar arasında trafik kontrolü sağlamak için güvenlik duvarları ve erişim kontrol listeleri kullanılmalıdır. Güvenlik duvarı, cihaz ile internet ya da yerel ağ arasındaki trafiği denetleyerek güvenilir olmayan bağlantıların geçişini engelleyen dijital bir kalkan görevi görür. Kullanıcıları kötü amaçlı yazılımlar, kimlik hırsızlığı ve çevrim içi dolandırıcılık gibi tehditlere karşı korur. Temel olarak ağ tabanlı (yönlendirici/modem üzerinde) ve ana bilgisayar tabanlı (cihaz üzerinde) olmak üzere iki türü bulunur. Ayrıca durum denetimi, proxy ve yeni nesil güvenlik duvarları gibi alt türleriyle farklı seviyelerde koruma sağlar. Ağ güvenliği için her iki türün birlikte kullanılması daha güçlü bir savunma oluşturur. Vekil Sunucu (Proxy) ile Trafik Filtreleme yapılmalıdır. İnternete giden trafik, uygulama seviyesinde filtreleme yapabilen bir vekil sunucu (proxy) üzerinden yönlendirilmelidir. Bilinen zararlı IP adresleri kara listeye alınarak engellenmeli; sadece güvenilir adreslere (beyaz liste) izin verilmelidir. Ağlara yerleştirilen saldırı tespit ve önleme sistemleri (IDS/IPS) sayesinde olağandışı saldırı girişimleri tespit edilmeli ve engellenmelidir. KAYNAKLAR Çolak C. (2020). Dijital Güvenlik: Donanımsal Teknolojilerde ve Çevrim İçi Ortamlarda Güvenlik. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 385- 421) içinde. Pegem Akademi, Ankara. Karakurt, H. B., Koçak, C., & Doğru, İ. A. (2018). Kablosuz Ağlarda Çok Katmanlı Güvenlik ve Performansa Etkisi. Karaelmas Fen Ve Mühendislik Dergisi, 8(1), 126-137. Sahinaslan, O., Şahinaslan, E., & Kantürk, A. (02 2010). Kablosuz Ağlarda Bilgi Güvenliği ve Farkındalık. TÜBİTAK BİLGEM. (2015). Ağ mimarisi güvenliği kılavuzu. Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi. https://www.mku.edu.tr/files/572_dosya_1453706497.pdf TÜBİTAK BİLGEM. (2017). Temel siber güvenlik gereksinimleri (Taslak, Rev. 0.2). Bilişim ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi. https://siberakademi.bilgem.tubitak.gov.tr/pluginfile.php/54067/mod_page/content/12/SGE-KLV-TemelSiberG%C3%BCvenlikGereksinimleriK%C4%B1lavuzu%20Rev0.2.pdfT.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi. (2020, Temmuz). Bilgi ve iletişim güvenliği rehberi. https://mevzuat.comu.edu.tr/files/yonergeler/bg-rehber.pdf

Kişisel verilerin otomatik işlenmesi  kapsamında bireylerin korunmasına yönelik, 1981 yılında, Avrupa Konseyi tarafından bir sözleşme düzenlenmiştir. Sonrasında, Avrupa Birliği de kişisel verilerin işlenmesi ve serbest dolaşımı açısından bireylerin korunmasına yönelik yönergeler oluşturmuştur. Türkiye’de ise 2010 yılında anayasanın 20. maddesine kişisel verilerin korunmasına dair bir ek yapılmış ve 2016 yılında ise 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kabul edilerek anayasaya eklenmiştir. Bu tarihten sonra, yaşanan gelişmelere paralel olarak düzenlemeler ve eklemeler yapılmaya devam edilmiştir.  Kişisel Veriler Konusunda Veri Sorumlusundan Talep Edilebilecek Konular Hakkındaki Haklar Kişisel Verilerin Korunması Kanunu 11. maddesine göre herkes, veri sorumlusuna başvurarak kendisiyle ilgili;  a) Kişisel veri işlenip işlenmediğini öğrenme,  b) Kişisel verileri işlenmişse buna ilişkin bilgi talep etme,  c) Kişisel verilerin işlenme amacını ve bunların amacına uygun kullanılıp kullanılmadığını öğrenme,  ç) Yurt içinde veya yurt dışında kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişileri bilme,  d) Kişisel verilerin eksik veya yanlış işlenmiş olması hâlinde bunların düzeltilmesini isteme,  e) 7 nci maddede öngörülen şartlar çerçevesinde kişisel verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme,  f) (d) ve (e) bentleri uyarınca yapılan işlemlerin, kişisel verilerin aktarıldığı üçüncü kişilere bildirilmesini isteme, g) İşlenen verilerin münhasıran otomatik sistemler vasıtasıyla analiz edilmesi suretiyle kişinin kendisi aleyhine bir sonucun ortaya çıkmasına itiraz etme,  ğ) Kişisel verilerin kanuna aykırı olarak işlenmesi sebebiyle zarara uğraması hâlinde zararın giderilmesini talep etme, haklarına sahiptir.  Kişisel Verilerin Korunması Kanunu İle Diğer Kanun Maddeleri Arasındaki İlişki Kişisel verilerin korunmasına yönelik Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun dışında Türk Ceza Kanunu’nda da kişisel verilerin korunması konusunda (hukuka aykırı davranılması durumunda verilen cezalar hakkında) maddeler bulunmaktadır. Bu maddeler aşağıda verilmektedir: Madde 135- (1) Hukuka aykırı olarak kişisel verileri kaydeden kimseye bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilir. (2) Kişisel verinin, kişilerin siyasi, felsefi veya dini görüşlerine, ırki kökenlerine; hukuka aykırı olarak ahlaki eğilimlerine, cinsel yaşamlarına, sağlık durumlarına veya sendikal bağlantılarına ilişkin olması durumunda birinci fıkra uyarınca verilecek ceza yarı oranında artırılır. Madde 136- (1) Kişisel verileri, hukuka aykırı olarak bir başkasına veren, yayan veya ele geçiren kişi, iki yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Madde 137- (1) Yukarıdaki maddelerde tanımlanan suçların; a) Kamu görevlisi tarafından ve görevinin verdiği yetki kötüye kullanılmak suretiyle, b) Belli bir meslek ve sanatın sağladığı kolaylıktan yararlanmak suretiyle, İşlenmesi halinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. Kişisel Verinin Korunması Konusundaki Hak Arama Yöntemleri Kişisel Verilerin Korunması Kanunu'na göre kişisel verilerin korunması konusundaki hak arama, iki yolla olmaktadır.  İlk yol kanunun 13. maddesinde belirtilen veri sorumlusuna başvuru yöntemidir. İkincisi yol ise kanunun 14. ve 15. maddelerinde belirtilen Kişisel Verileri Koruma Kuruluna şikâyet etme yöntemidir. Kişisel verisi işlenen herkes, veri sorumlusuna başvurarak verilerinin işlenip işlenmediğini öğrenme, işlendiği takdirde buna ilişkin bilgi talep etme, verilerin hangi amaçla ve kimlerle paylaşıldığını öğrenme, eksik veya yanlış işlenmişse düzeltilmesini, gerekli hallerde silinmesini veya yok edilmesini isteme, bu işlemlerin üçüncü kişilere bildirilmesini talep etme, otomatik sistemlerle yapılan analizler sonucunda aleyhine bir durum oluşursa buna itiraz etme ve verilerinin hukuka aykırı işlenmesi nedeniyle zarar görmesi durumunda tazminat talebinde bulunma haklarına sahiptir. Veri sorumlusuna başvuru, yazılı olarak ya da Kurulun belirleyeceği diğer yöntemlerle yapılır. Kişinin talebi, en kısa sürede ya da en geç 30 gün içinde yazılı veya elektronik ortamda ve ücretsiz olarak sonuçlandırılır (Not: İşlemin ek bir maliyet gerektirdiği durumlarda Kurulca belirlenen tarifede ücret alınabilir.). Veri sorumlusuna başvuru yapılmadan doğrudan Kurula şikayette bulunulamaz. Veri sorumlusuna yapılmış olan başvurunun reddedilmesi, verilen cevabın yetersiz bulunması veya başvuruya süresinde yanıt verilmemesi durumlarında, ilgili kişi, verilen cevabı öğrendiği tarihten itibaren 30 ve ve her hâlde başvuru tarihinden başlayarak 60 gün içinde Kişisel Verileri Koruma Kuruluna başvuru yapabilir. Eğer Kurul şikayet tarihinden itibaren altmış gün içinde bir cevap vermezse talep reddedilmiş sayılır. Eğer incelemeler sonucunda ilgili kişinin kişisel verilerinin korunması hakkının ihlal edildiği sonucuna varılırsa Kurul, tespit ettiği hukuka aykırılıkların veri sorumlusu tarafından giderilmesine karar vererek kararı taraflara tebliğ eder ve tebliğ tarihinden itibaren gecikmeksizin ve en geç da 30 gün içerisinde karar, yerine getirilmelidir.   KAYNAKLAR Çolak, C. (2020). Dijital Güvenlik: Donanımsal Teknolojilerde ve Çevrim İçi Ortamlarda Güvenlik. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 385- 421) içinde. Pegem Akademi, Ankara. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Türk Ceza Kanunu İlgili Kişinin Hak Arama Yöntemleri

Creative Commons (CC) Creative Commons (CC), yeni fikir üretme ve bilginin paylaşımını destekleyen, kar amacı gütmeyen bir organizasyondur. Telif hakkı sahiplerine eserlerini esnek lisanslarla paylaşma imkanı sunar. CC Lisanslarının Temel Özellikleri: Ücretsiz ve herkesin kullanımına açık lisanslar sağlar. “Her hakkı saklı” yerine, “bazı hakları saklı” prensibiyle çalışır. Altı farklı lisans türü sunarak eserin kullanım koşullarını belirlemeye yardımcı olur. PDM ve CC0 araçlarıyla kamu malı eserleri ayırt etmeyi sağlar. Makine tarafından okunabilir formatta olup arama motorları ve yazılımlar tarafından algılanabilir. Telif hakkı sahibinden ayrıca izin alma gerekliliğini ortadan kaldırarak paylaşımı hızlandırır ve internetin potansiyelini artırır. Kullanıcılar, web siteleri, bloglar, ve YouTube gibi platformlarda CC lisanslarını seçerek eserlerinin kullanım koşullarını belirleyebilirler. Lisans seçimi ve atıf kuralları için CC’nin resmi kaynaklarına ve sıkça sorulan sorular sayfasına başvurulabilir.   Lisans Ailesi Açıklama CC0 (Sıfır - Zero) lisansı, eserin kamu malı olarak kabul edilmesini sağlar. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Telif Hakkı Sınırlaması Yoktur: CC0 lisansı, eserin tüm telif haklarını devre dışı bırakır. Eser, kaynağına atıf verilmeden, telif hakkı sınırlaması olmadan kullanılabilir. Kullanım Kapsamı: Eser, kaynak gösterilmeden ve ticari amaçlarla dahil olmak üzere her türlü amaçla kopyalanabilir, düzenlenebilir, dağıtılabilir ve yeniden kullanılabilir. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya çapında geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kamu Malı Tahsisi: Eser, tamamen kamuya açılmış olur ve eser sahibi, eseri telif hakkı veya başka bir kısıtlama olmadan serbestçe sunar. CC BY (Atıf - Attribution) lisansı, Creative Commons lisansları arasında en özgür olanıdır ancak kaynağa atıf verilmelidir. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, eserin orijinal sahibine uygun bir şekilde atıfta bulunmalıdır. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: Eser, ticari amaçlarla da dahil olmak üzere kaynak göstererek her türlü amaçla kopyalanabilir, düzenlenebilir, dağıtılabilir ve yeniden kullanılabilir. CC BY-SA (Atıf-Aynı Lisansla Paylaş - Attribution-ShareAlike) lisansı, eserin serbestçe kullanılmasına olanak tanırken, belirli koşulları da beraberinde getirir. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, eserin orijinal sahibine uygun bir şekilde atıfta bulunmalıdır. Aynı Lisansla Paylaş (SA - ShareAlike): Eser, aynı lisans altında paylaşılmak koşuluyla düzenlenebilir, değiştirilebilir ve yeniden dağıtılabilir. Yani, yapılan değişiklikler veya türev eserler aynı lisansla sunulmalıdır. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: Eser, atıf verilmek ve aynı lisansı devam ettirmek kaydıyla ticari amaçlarla dahil olmak üzere her türlü amaçla kopyalanabilir, düzenlenebilir, dağıtılabilir ve yeniden kullanılabilir. CC BY-NC(Attribution-NonCommercial) lisansı, eserin ticari olmayan amaçlarla serbestçe kullanılmasına izin verirken, uygun atıf verilmesini zorunlu kılar. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, orijinal yaratıcıya uygun bir atıf vermelidir. GayriTicari (NC - NonCommercial): Eser yalnızca ticari olmayan amaçlarla kullanılabilir. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: Kullanıcılar eseri değiştirebilir, yeniden düzenleyebilir ve uyarlayabilir, ancak bu işlemleri yine yalnızca ticari olmayan amaçlarla yapabilirler ve uygun bir atıf vermelidirler. CC BY-NC-SA (Atıf-Gayri Ticari-Aynı Lisansla Paylaş - Attribution-NonCommercial-ShareAlike) lisansı, eserin belirli koşullar altında kullanılmasına olanak tanır. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, eserin orijinal sahibine uygun bir şekilde atıfta bulunmalıdır. Gayri Ticari (NC - NonCommercial): Eser, ticari olmayan amaçlarla kullanılabilir. Ticari kullanım yasaktır. Aynı Lisansla Paylaş (SA - ShareAlike): Eser, yapılan değişikliklerle birlikte aynı lisans altında paylaşılmalıdır. Yani, türev eserler de aynı lisansla dağıtılmalıdır. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: CC BY-NC-SA lisansı, eserin ticari olmayan amaçlarla özgürce kullanılmasına, düzenlenmesine ve dağıtılmasına izin verirken bu eserlerin ve türevlerinin aynı lisansla paylaşılmasını zorunlu kılar. CC BY-ND (Atıf-Türetilemez - Attribution-NoDerivatives) lisansı, eserin belirli koşullarda kullanılmasına izin verirken, değişiklik yapılmasını yasaklar. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, eserin orijinal sahibine uygun bir şekilde atıfta bulunmalıdır. Türetilemez (ND - NoDerivatives): Eser üzerinde herhangi bir değişiklik yapılamaz. Eser, olduğu gibi kullanılmalı ve türev eser oluşturulamaz. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: Eser, ticari amaçlar dahil olmak üzere esere atıf vermek kaydıyla ve üzerinde hiç bir değişiklik yapılmadan paylaşabilir, dağıtabilir ve yeniden kullanabilir. CC BY-NC-ND (Atıf-Gayri Ticari-Türetilemez - Attribution-NonCommercial-NonDerivative) lisansı, Creative Commons lisansları arasında en az özgürlük sağlayan lisanslardan biridir. Bu lisansın temel özellikleri şunlardır: Atıf (BY - Attribution): Eseri kullanan kişiler, eserin orijinal sahibine uygun bir şekilde atıfta bulunmalıdır. Gayri Ticari (NC - NonCommercial): Eser yalnızca ticari olmayan amaçlarla kullanılabilir. Ticari kullanım yasaktır. Türetilemez (ND - NoDerivatives): Eser üzerinde hiçbir değişiklik yapılmaz. Türev eser oluşturulamaz ve eser olduğu gibi kullanılmalıdır. Uluslararası Geçerlilik: Lisans dünya genelinde geçerlidir ve Türkçe çevirisi de mevcuttur. Kullanım Kapsamı: Eser, ticari olmayan amaçlarla kopyalanabilir, dağıtılabilir ve yeniden kullanılabilir, ancak üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamalıdır. Kaynak https://creativecommons.org.tr/  https://creativecommons.org.tr/lisanslar/ 

Günümüzde teknolojinin gelişmesi ile beraber dijital araçların ve internetin kullanımı oldukça artmıştır. Dijital araçlar ve internet, iyi yönde kullanıldığında sağlıktan eğitime, ulaşımdan ticarete kadar birçok konuda insanların yaşamlarına olumlu yönde etki ettiği gibi kötü yönde kullanıldığında ise insanlara psikolojik ve fiziksel olarak zarar vermektedir. Özellikle internetteki çevrim içi aktiviteler riskler barındırabilmektedir. Bireyin dijital araçlar kullanarak tehdit ve hakaret içeren eylemlerde bulunması (Juvoven ve Gross, 2008); dijital araçların kendini savunmakta zorluk çeken bireylere karşı tekrarlayan bir şekilde saldırganlık amacıyla kullanılması (Smith ve ark., 2008); internet ve iletişim araçlarının saldırganlık amacıyla uygunsuz ve istenmeyen bir şekilde kullanılması (Piotrowski, 2012); internet üzerinden tehdit içeren, utandırıcı ve kırıcı mesajlar göndermek, biri hakkında olumsuz söylentiler yaymak, kişinin kendisinden izin almadan onu utandıracak ya da küçük düşürecek fotoğraflarını paylaşmak (Smith ve ark., 2008) gibi birçok tanımı olan siber zorbalık, internetin kötüye kullanılması ile ortaya çıkan risklerden biridir. Bir siber zorbalıkta zorba ve mağdur olmak üzere iki taraf vardır. Bazen zorba ve mağdur aynı kişi olabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre internetin ve mobil cihazların kullanımının yaygınlaşması ile siber zorbalıkların arttığı gözlemlenmiştir. Geleneksel zorbalıkta, zorbalığı yapan kişinin kimliği sıklıkla belli iken siber zorbalıkta zorbalığı yapan kişinin kimliği çoğu zaman belli değildir, yani mağdur tarafından bilinmemektedir. Siber zorbalığa karşı korunmak için korunma yollarını öğrenmek, bilinçlenmek ve mücadele etmek gerekmektedir. Siber zorbalığa karşı mücadele etme yöntemlerinden bazıları aşağıdaki gibidir: Siber zorbalığa karşı mücadele etmek için yetişkinlerin ve çocukların bilinçlenmelerine yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Öncelikle yetişkinlerin, özellikle ebeveynlerin kendilerini siber zorbalığa karşı mücadele ve korunma konularında bilinçlendirmek için farkındalık edinmeleri gerekmektedir. Bu farkındalık ile okumalar yapılabilir veya bu konuda uzmanlara başvurulabilir. Ebeveynler ve öğretmenler daha sonra çocukların siber güvenlik konularında bilinçlenmeleri ve siber zorbalığa karşı kendilerini korumaları için çocuklara eğitimler verebilir. Siber zorbalığa karşı mücadelede bir diğer önemli konu dijital okuryazarlık becerilerinin geliştirilmesidir. Dijital okuryazarlık becerileri çok yönlüdür. Kişinin doğru yol ve yöntemlerle bilgiyi dijital ortamlardan araştırma, öğrenme ve kullanma becerilerini kapsamaktadır. Dijital okuryazarlık düzeyi yüksek olan bireylerin dijital okuryazarlık düzeyi düşük olanlar bireylere nazaran dijital zorbalık riskleri daha düşüktür. Çünkü dijital okuryazarlık düzeyi yüksek olan bireyler dijital ortam ve platformlar hakkında daha detaylı bilgiye sahiptir; hangi bilgiyi hangi ortamlardan öğrenmesi, hangi ortamlarda paylaşması veya paylaşmaması gerektiğini daha iyi bilir. Ek olarak dijital yetileri geliştiği için riskli durumlar karşısında kendini savunabilme becerileri gelişmiştir. Dijital zorbalığa karşı gerek yetişkinlere gerekse çocuklara rehberlik verilmesi oldukça önemlidir. Özellikle okullarda, çocuklar için siber zorbalık hakkında bilgilendirmeler yapılmalı ve açık bir iletişim ile zorbalığa karşı korunma konularında rehberlik verilmelidir. Ebeveynlerin çocukların internet kullanımını denetim altına alması ve doğru bir şekilde interneti kullanmaları için onları sık sık gözlemlemeleri gerekmektedir. Tabi bunun için teknolojinin hızla geliştiği günümüzde ebeveynlerin de kendilerini yetiştirmeleri ve bilinçlenmeleri gerekmektedir. Bilinçli bir şekilde çocuklarına rehberlik yapmaları oldukça önemlidir. Siber zorbalığa karşı farkındalık eğitimleri, seminerler, drama ve kulüp etkinlikleri düzenlenebilir. Siber zorbalık durumlarında kanıtların toplanması ve kaydedilmesine özen verilmelidir ve zorbalık yetkililere bildirilmelidir. Bu şekilde zorbaların bulunması ve zorbalığa karşı önlem alınması daha kolay olur. Zorbalığa karşı mücadelede hızlı davranılması ve zaman kaybedilmemesi oldukça önemlidir. Çünkü hızlı müdahale olmazsa kanıtların silinmesi veya kaybedilmesi söz konusu olabilir. Kaynak Turgut Y. E., Aslan A., (2020). Dijital Güvenlik: Riskler ve Başa Çıkma Stratejileri. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 423- 443) içinde. Pegem Akademi, Ankara.

Görsel içerik oluşturma ve sunum hazırlama sürecinde, kullanıcı dostu ve etkili araçlar büyük bir avantaj sağlar. Günümüzde, sunumlar, videolar, sosyal medya içerikleri ve afişler hazırlamak için birçok çevrimiçi platform bulunmaktadır. Bu araçlar, hem bireysel hem de kurumsal kullanıcılar için tasarım süreçlerini kolaylaştırırken, etkileyici ve profesyonel görünümler elde etmeye yardımcı olur. Aşağıda, farklı ihtiyaçlara yönelik en popüler sunum ve tasarım araçları sunulmaktadır. UYGULAMA ADI ÜCRETSİZ/ÜCRETLİ ÖZELLİKLER Google Slaytlar Ücretsiz İş birliği yaparak çalışmalar gerçekleştirilebilir ve sınırsız sayıda sunum oluşturulabilir. Ayrıca, Türkçe dil desteği mevcuttur. Powtoon Kısıtlı kullanım ücretsiz/Ücretli Animasyon, reklam videoları, sunu, sosyal medya içerikleri oluşturulabilir.  Canva Kısıtlı kullanım ücretsiz/Ücretli Logo, afiş, broşür, kartvizit, davetiye, sunu, video, sosyal medya görselleri tasarlanabilir. Emaze Kısıtlı kullanım ücretsiz/Ücretli Ücretli versiyonunda iş birliği yapma imkanı sunmaktadır. Web siteleri, bloglar, e-kartlar ve fotoğraf albümleri oluşturulabilir. Mevcut şablon çeşitliliği, görsel açıdan geniş bir seçenek sunar. Prezi Kısıtlı kullanım ücretsiz/Ücretli İş birlikli çalışma imkanı olan sunu hazırlama uygulamasıdır.    Google Slaytlar: App Store ve Play Store'dan indirilebilir veya internet arama motoru üzerinden bağlanılan Google Drive aracılığıyla kullanılabilir. Google Slaytlar ile sunular tasarlanabilir ve görüntülenebilir. Sunumlara resim, video, ses gibi medya dosyaları eklenerek sunumlar zenginleştirilebilir. Gerçek zamanlı işbirliği özelliği ile aynı anda birden fazla kişiye sunum üzerinde çalışabilme olanağı tanır. Google Drive çevrimdışı erişim ayarlarını yaptıktan sonra internet bağlantısı yokken bile Google Slaytlar dosyalarına erişebilmektedir. İnternet bağlantısı olan her cihazdan kullanılabilir olmasının yanında bulut tabanlı yapısı, sunumlarınızın otomatik olarak kaydedilmesini sağlayarak veri kaybını engeller. Kullanıcı dostu arayüz ve hazır şablonlar ile kullanıcılara kolay ve şeffaf bir kullanım sağlar. Sunumlarınız üzerinde yapılan değişiklikler otomatik olarak kaydedilir ve sunumların kolayca paylaşılmasına olanak sağlar. Pawtoon: Powtoon, çevrimiçi bir animasyon video ve sunum oluşturma aracıdır. Kullanıcılara, çeşitli hazır şablonlar, karakterler, animasyonlar ve efektler kullanarak etkileyici ve eğlenceli videolar ve sunumlar hazırlama imkanı sunar. Animasyonlu videolar oluşturma, sunumlar hazırlama, eğitim materyalleri oluşturma, pazarlama ve tanıtım videoları oluşturma, sosyal medya içeriği oluşturma gibi temel işlevleri ve kullanım alanları mecvuttur. Powtoon, teknik bilgiye ihtiyaç duymadan, herkesin kolayca profesyonel videolar ve sunumlar hazırlayabileceği, sürükle-bırak özellikliği olan, kullanıcı dostu bir araçtır. Hazır şablonlar ve öğeler bulundurduğundan içerik oluşturmada zamandan tasarruf sağlar.  Canva: Canva, herkesin kolayca tasarım yapıp paylaşabileceği, sosyal medya içeriklerinden sunumlara, afişlerden videolara kadar geniş bir yelpazede görsel oluşturma imkanı sunan çevrimiçi bir platformdur. Tasarım oluşturulurken Canva, birçok hazır şablon sunduğu gibi sıfırdan bir şablon tasarımı oluşturulmasına da imkan tanır. Canva'da sosyal medya gönderisi, sunum, afiş gibi birçok içerik türü tasarlanabilir. Metin, resim, video, simge ve diğer öğeler eklenerek tasarımlar özelleştirilebilir. Hazırlanan tasarımlar tamamladıktan sonra, tasarım kaydedilebilir veya paylaşılabilir. Canva'nın ücretsiz planında birçok özellik mevcuttur, ancak daha fazla şablon, araç ve içerik için Pro sürümüne geçiş yapabilabilir. Emaze: Emaze, sunumları ve diğer görsel içerikleri sıradanlıktan çıkarıp izleyicileri etkileyecek dinamik ve görsel açıdan zengin tasarımların yapılmasına olanak tanıyan, kullanıcı dostu arayüzü olan; teknik bilgi gerektirmeden herkesin kolayca kullanabileceği bir platform sunan; geniş şablon yelpazesi ve özelleştirme seçenekleri ile tasarım sürecini hızlandırarak zamandan tasarruf edilmesini sağlayan ve bulut tabanlı yapısı sayesinde çalışmaların internet bağlantısı olan herhangi bir cihazdan erişebilmesi ve düzenleyebilmesi imkanı sağlayan çevrimiçi bir platformdur. Prezi: Prezi, geleneksel slayt tabanlı sunumların aksine, daha dinamik ve etkileşimli sunumlar oluşturmaya olanak tanıyan bir sunum yazılımıdır. Prezi; sunumları doğrusal bir sıradan ziyade, bir harita veya tuval üzerinde gezinerek sunma imkanı sunar ve bu durum, konular arasındaki ilişkileri ve genel resmi daha iyi göstermeye yardımcı olur. Animasyonlar, geçişler ve yakınlaştırma efektleri ile sunumlar daha ilgi çekici hale getirilebilir ve izleyicilerin dikkati daha uzun süre korunabilir. Bu sayede dinamik ve etkileşimli sunumların oluşturulmasına olanak sağlar. Prezi, bulut tabanlı bir platform olduğu için çevrimiçi olarak kullanılabilir. Ayrıca, çevrimdışı kullanım için sunumlar indirilebilir. Çeşitli hazır şablonlar ile hızlıca sunumlar oluşturulabilir. Kullanıcılar, kendi tasarımlarını ve içeriklerini ekleyerek sunumları kişiselleştirebilirler. Prezi, sunumlarınızı geleneksel slaytların ötesine taşıyarak, görsel açıdan çarpıcı ve dinamik bir deneyim sunar. Bu sayede, sunum izleyicilerinin dikkatini çekmek ve verilmek istenilen mesajın daha etkili bir şekilde iletilmesi sağlanır. Ayrıca Prezi’nin kullanıcı dostu arayüzü sayesinde, teknik bilgiye sahip olmayanlar bile kolayca profesyonel görünümlü sunumlar hazırlayabilmektedir. Prezi'nin çevrimiçi ve çevrimdışı kullanım olanağı ile sunumlara her zaman ve her yerden erişilebilmektedir.   Kaynak Eryılmaz Toksoy, S. (2020). Dijital İçerik Geliştirme: Sunu Uygulamaları. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 55- 84) içinde. Pegem Akademi, Ankara.

Dijital vatandaşlık kavramından önce vatandaşlık tanımına bakıldığında, TDK (2019b) vatandaşı, “yurttaş” olarak; yurttaşı ise "yurtları veya yurt duyguları bir olanlardan her biri" olarak tanımlamaktadır. Teknolojinin gelişmesi ile dijital araçlar ve uygulamaların kullanımı yaygınlaşmış ve ülkeler bazında içinde bulundukları topluma vatandaşlık bağı ile bağlı olan bireyler, e-devlet, e-vatandaşlık gibi dijital teknolojileri kullanmaya başlamıştır. Dijital vatandaş olarak bir bireyin tanımlanabilmesi için öncelikle dijital araçları kullanarak iletişim kurabiliyor olması gerekmektedir. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Topluluğu (ISTE), 21. yüzyıl için teknoloji, yenilikçilik, iletişim, iş birliği, araştırma, sorun çözme ve dijital vatandaşlık gibi yeterlilikler belirlemiştir. Bu yeterlikleri tanımlamadan önce dijital vatandaşlık kavramını açıklamak gerekmektedir. ISTE (2008), dijital vatandaşlık kavramını, bireylerin bilgi ve iletişim teknolojilerini hem yasal hem de etik kurallara uygun bir şekilde, güvenliği gözeterek ve sorumluluk bilinciyle kullanmaları ve çevrimiçi dünyada bu ilkeleri savunup uygulamaları olarak açıklamıştır. Dijital vatandaşın dijital okuryazarlık becerilerine sahip olması gerekmektedir. Dijital vatandaşın dijital araçları ve platformları temel düzeyde kullanılabilmesi yeteneğinin dışında, interneti ve dijital teknolojileri etik, sorumlu ve güvenli bir şekilde kullanması; hak ve sorumluluklarını bilmesi; hangi dijital kanallardan katılım göstereceğini anlaması ve çevrimiçi gizlilik ile güvenliği sağlamak gibi konularda bilgi ve sorumluluk sahibi olması gerekmektedir.  Dijital vatandaşlık konusundaki araştırmalar incelendiğinde Ribble (2011), dijital vatandaşlık için 9 farklı boyut belirlemiştir. Bu boyutlar: Dijital Etik: Bireyin, dijital ortam prosedürlere ve yürütme standartlarına uyması. Dijital İletişim: Bireyin, bilgileri dijital ortamlardan iletmesi. Dijital Okuryazarlık: Bireyin, dijital araçları ve ortamları temel düzeyde kullanabilmesi. Dijital Erişim: Bireyin, topluma dijital olarak katılması. Dijital Ticaret: Bireyin, dijital ortamlarda hem alış hem de satış yapması. Dijital Haklar ve Sorumluluklar: Bireyin, dijital dünyada özgürlük sınırlarını belirlemesi.  Dijital Güvenlik: Bireyin, kendini koruması için dijital ortamlarda önlem alması.  Dijital Sağlık: Bireyin, dijital dünyada hem fiziksel hem de psikolojik iyi olması. Dijital Hukuk: Bireyin dijital dünyadaki eylemlerinden sorumlu olması.  Günlük hayatlarında insanların birbirleri ile iletişim kurarken dikkat ettikleri etik değerler olduğu gibi dijital araçları kullanarak dijital vatandaşların da etik değerlere dikkat etmesi ve etik davranışlar sergilemesi oldukça önemlidir.  Kaynak Yaman, F. (2020). İletişim ve İş Birliği: Dijital Ortamlarda Vatandaşlık, Etik ve Kimlik Yönetimi. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 55- 84) içinde. Pegem Akademi, Ankara.

Teknoloji gün geçtikçe gelişmekte ve dijital teknolojilerin kullanımı günümüzde yaygınlaşmaktadır. Dijital teknolojilerin birçok konuda insan yaşamını kolaylaştıran avantajlarına şahit olunurken dijital ortamlarda gerçekleştirilen saldırılar ile de yüzleşilebilmektedir. Dijital teknolojilerin güvenli bir şekilde kullanılması için öncelikle var olan tehlikelerin farkında olmak gerekmektedir. Aşağıda dijital ortamlardaki tehlikeler ve saldırı girişimleri hakkında bilgiler verilmektedir. Güçsüz Şifreler (Weak passwords) Güçsüz şifreler, kolayca tahmin edilebilir veya kırılabilir olan şifrelerdir. Bu tür şifreler saldırganlar tarafından kolayca ele geçirilebilmektedir. Donanımsal araçlara veya çevrim içi hesaplara erişim için kullanılan parolalar, verilerin güvenliği ve gizliliği açısından temel bir öneme sahiptir. Özellikle sosyal medya, çevrim içi platformlar ya da e-alışveriş hesaplarında güçlü parolalar kullanmaya  dikkat edilmelidir. Güçlü parola oluşturmak için şu yöntemler uygulanabilir: Oluşturulacak parolanın en az sekiz karakter uzunluğunda olmasına dikkat edilmelidir. Parola, büyük ve küçük harfler, rakamlar ve özel karakterler (*, ?, vb.) içermelidir. Hesaplarda kullanılan parolaların birbirinden farklı olmasına özen gösterilmelidir. Kullanılan parolalar, belirli aralıklarla değiştirilmelidir. Kolay tahmin edilmesini önlemek için kişisel bilgileri içeren parolalar kullanılmamalıdır. Ardışık numara veya harflerin kullanılmaması gerekmektedir. Çünkü bu tarz parolaların, saldırganlar tarafından deneme yanılma yöntemiyle veya şifre kırıcı yazılımlar aracılığıyla tahmin edilmesi kolay olmaktadır. Örneğin, "1234567" veya "abc123" gibi parolalar, zayıf parolalar olarak kabul edilebilir.  Omuz Sörfü (Shoulder Surfing) Omuz sörfü, kişisel bilgilerinizin (parolalar, özel dosyalar, internet aktiviteleri gibi) yakın mesafenizdeki kişiler tarafından gizlice izlenmesi işlemidir. Saldırgan, siz fark etmeden parola bilgilerinize veya normal şartlarda erişemeyeceği bilgilerinize, çok yakın bir fiziksel mesafeden kullanmış olduğunuz cihaz üzerinden ulaşmayı hedefler. Bu şekilde size farkettirmeden bilgilerinizi çalabilir. Bu tür omuz sörfü saldırılarına karşı dikkatli olunmalıdır. Sanal Casusluk (Stalking) Saldırganın bir kişiyi internet ortamında (sosyal medya, bloglar, fotoğraf paylaşım siteleri vb.) hedef alarak ona zarar vermek veya onu korkutmak için o kişi hakkında bilgi toplama sürecine denir. Sanal casusluk faaliyetleri, genellikle gizli ve anonim bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Sosyal Mühendislik (Social Engineering) Sosyal Mühendislik bireysel etkileşim yoluyla gerçekleşen ve birden fazla kötü niyetli eylemi içeren bir saldırı türüdür. Bu saldırıda, kurban psikolojik manipülasyonlarla yönlendirilerek güvenlik veya gizlilik ihlallerine sebep olur ya da kişisel bilgilerini başkalarıyla paylaşması sağlanır. İnsanların güvenini, yardımseverliğini, merakını veya korkusunu kullanarak bilgi veya erişim elde etmeye çalışırlar. Sosyal mühendislik saldırıları genellikle belirli bir döngüye dayanır ve bu döngüde saldırganın yapacakları dört aşamada gerçekleşir: 1) Hedefini seçer, bilgi toplar ve saldırı planını yapar.  2) Hedefle iletişim kurarak güvenini kazanır ve kontrolü ele alır.  3) Verileri çalar, bozar veya kötüye kullanır.  4) İzlerini siler ve saldırıyı sonlandırır.  Sosyal mühendislik türleri arasında, belirli saldırı döngülerine sahip olan olta saldırıları ve kimlik avı saldırıları da bulunmaktadır. Olta Saldırıları (Fishing): Olta saldırıları (phishing), siber suçluların kurbanlarını kandırarak hassas bilgilerini (şifreler, kredi kartı bilgileri, kişisel veriler vb.) ele geçirmeye çalıştığı bir sosyal mühendislik saldırısıdır. Olta saldırılarında, kurbanın giriş bilgileri, kredi kartı numaraları gibi hassas bilgileri ifşa etmeleri için saldırganlar tarafından sahte  e-postalar,  web  siteleri veya diğer iletişim biçimlerinin kullanılması ile kandırıldığı bir saldırı türüdür. Bu tür saldırılarda kurbanın duyguları suistimal edilerek kurbanda aciliyet veya korku hissi oluşturarak dikkatsizce işlem yapmasına sebep olmaktadır. Tam tersi bir şekilde kurban ile duygusal bir bağ kurulup güven sağlanarak da bilgi elde edilebilir. Kimlik Avcılığı (Phishing): Kredi kartı verileri, kullanıcı isimleri ve şifreler gibi hassas bilgileri çalmayı hedefleyen bu saldırı biçimi, genellikle e-posta veya anlık mesajlar yoluyla gönderilen ve güvenilir görünen bağlantılarla yapılır. Bağlantıya tıklandığında, cihazlara zararlı yazılım bulaşır. Siber Zorbalık (Cyber-bullying) İnsanların birbirleriyle iletişim kurduğu dijital alanlarda (SMS, mesaj uygulamaları, sosyal medya, forumlar, oyunlar) başkalarına yönelik olumsuz, zarar verici, yalan, kaba, başkalarını utandırmayı veya aşağılamayı amaçlayan içeriklerin paylaşılması ya da yayılması, siber zorbalık olarak tanımlanır. Bu, paylaşımları da kapsar. Yaygın görüldüğü ortamlar: Facebook, Instagram, Snapchat, Twitter gibi sosyal ağlar, kısa mesaj servisleri, anlık mesajlaşma uygulamaları ve e-postalar. Çevrim İçi Dolandırıcılık (Sahtecilik ve Hilecilik) (Online Fraud And Scams) Çevrim İçi Dolandırıcılık, internet üzerinden yapılan dolandırıcılıklar, kullanıcıların sahte web siteleri, e-postalar veya reklamlar yoluyla kandırılarak kişisel bilgilerini vermesi ve bunun sonucunda maddi kayıplar yaşamasıdır. Örneğin, sahte bir online alışveriş sitesinde ödeme yapılmasına rağmen ürün veya hizmetin alınamaması bu duruma bir örnektir.   İnternetin kolay erişilebilirliği ve sosyal medya gibi platformlardaki kullanımının yaygınlığına rağmen, kişisel verilerin işlendiği banka, sağlık, e-devlet gibi daha özel bilgilerin işlendiği alanlarda interneti bilinçli ve güvenli kullanmak için gerekli teknik bilgi ve becerilere sahip olmalıyız.   Kaynak Çolak, C. (2020). Dijital Güvenlik: Donanımsal Teknolojilerde ve Çevrim İçi Ortamlarda Güvenlik. A. Çebi (Ed.), Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu (3. Baskı, s. 385- 421) içinde. Pegem Akademi, Ankara. Emül, Y. & Çubukçu Çerasi, C. (2023). Understanding Social Engineering and Phishing Attacks: An In-Depth Analysis. In: Çevik Tekin, İ. (ed.), Management Information Systems: Digital Transformation Management in Businesses. Özgür Publications.

edX 2012 yılında Harvard Üniversitesi ve MIT iş birliğiyle kurulan edX, 2021 yılında 2U Inc. tarafından satın alınmıştır. Dünyanın önde gelen üniversiteleri ve kuruluşları tarafından sunulan binlerce çevrim içi kursa ev sahipliği yapan platform, geniş bir yelpazede ücretsiz ve ücretli eğitim içerikleri sunarak bireylerin kişisel ve profesyonel gelişimlerine katkı sağlamaktadır. Kullanıcılar, yapay zeka, veri bilimi, işletme, sağlık bilimleri ve daha birçok alanda uzman eğitmenlerden ders alarak, sertifikalar ve hatta akredite online dereceler edinebilirler. Açık kaynaklı yazılım platformu Open edX altyapısını kullanarak, dünya çapında eğitim ve öğretim erişilebilirliğini artırmayı amaçlamaktadır. Kaynak Coursera  Coursera, 2012 yılında Daphne Koller ve Andrew Ng tarafından, dünyanın dört bir yanındaki öğrencilere hayat değiştiren öğrenme deneyimleri sağlama vizyonuyla kurulmuş küresel bir çevrimiçi öğrenme ve kariyer geliştirme platformudur. Coursera, önde gelen üniversitelerden ve şirketlerden çevrimiçi kurslara ve derecelere erişim sağlamaktadır. küresel bir çevrimiçi öğrenme ve kariyer geliştirme platformudur. 350'den fazla önde gelen üniversite ve şirketle ortaklık kurup dünya çapında esnek, uygun fiyatlı, işe yönelik çevrimiçi öğrenim sunmaktadır. Coursera’da ücretsiz veya ücretli kurslar ve sertifika imkanları bulunmaktadır. Kaynak 1, Kaynak 2 Udemy Udemy, 2010 yılının başlarında Eren Bali, Oktay Çağlar ve Gagan Biyani tarafından kuruldu. Udemy, öğrencilere ve yetişkinlere yönelik, profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan kurslarla dolu bir çevrimiçi öğrenme platformudur. Platform hem eğitmenlere seçtikleri konularda çevrim içi kurslar oluşturma imkanı vermekte hem de kurs almak isteyenlere çevrimiçi öğrenme fırsartı sunmaktadır. Eğitmenler, video, PowerPoint sunumları, PDF belgeleri, ses dosyaları, zip dosyaları ve canlı dersler gibi çeşitli içerikleri platforma yükleyebilirler. Udemy’i kimi şirketler (Udemy for Business), çalışanlarını terfi ettirmek için kullanmaktadır. Öğrenciler ise iş ile ilgili becerilerini geliştirmek için Udemy üzerinden kurslar alabilmektedir. 75 binden fazla eğitmen, 250 binden fazla kurs ve 75 dil içeriği ile oldukça zengin bir eğitim platformudur. Udemy’de ücretsiz ve ücretli kurs içerikleri bulunmaktadır. Kaynak FutureLearn FutureLearn, dünya çapında önde gelen üniversiteler ve kurumlarla iş birliğiyle sunulan çeşitli kursları barındıran bir geniş açık çevrimiçi kurslar (MOOC) platformudur. Kullanıcılar, farklı alanlarda geniş bir ders yelpazesi arasından tercih yapabilirler. Her kurs, video dersler, okuma materyalleri, quizler ve forumlar gibi etkileşimli öğrenme araçları ile zenginleştirilmiştir. Bu sayede kullanıcılar, aktif bir öğrenme süreci yaşayabilirler. Kullanıcılar, derslere istedikleri zaman ve yerden erişebildiklerinden esnek bir öğrenme içkanı sunulmaktadır. Platformda hem ücretli hem de ücretsiz içerikler bulunmaktadır. Kaynak Khan Academy  Herkese, her yerde, dünya standartlarında ve ücretsiz bir eğitim imkanı sağlama misyonu olan ve kar amacı gütmeyen bir kurum olan Khan Academy, öğrenmek isteyen herkes için ücretsiz eğitim desteği vermektedir. Öğrenciler, kendi hızlarına göre alıştırmalar yaparak eksik oldukları konularda ilerleme kaydedebilir ve öğrenme süreçlerini hızlandırabilirler. Öğretmenler ise öğrencilerinin bilgi eksikliklerini belirleyip her bir öğrenciye özel ödevler vererek ihtiyaçlarını birebir karşılayabilirler. Matematik ve fen bilimleri gibi bir  çok konuda içerikleri bulunmaktadır.  Sunulan tüm içerikler ise tamamen ücretsizdir. Kaynak Udacity  Udacity , Stanford Üniversitesi tarafından 2011 yılında sunulan ücretsiz bilgisayar bilimi dersleri ile başlayan büyük çaplı açık çevrimiçi kurslar sunan bir platformdur. Platform, hem bireysel öğrenicilere hem de şirketlere yönelik kurslar sunarak, teknoloji alanında kendini geliştirmek isteyen profesyoneller için önemli bir kaynak sağlamaktadır.  Bu çevrim içi eğitim platformu, özellikle teknoloji ve iş dünyasına yönelik Nanodegree (Nano Derece) programlarıyla tanınır. Yapay zeka, veri bilimi, programlama, bulut bilişim ve dijital pazarlama gibi alanlarda eğitimler sunar.  Ücretsiz ve ücretli kurs içerikleri mevcuttur. Kaynak BTK Akademi BTK Akademi, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) bünyesinde, bilgi teknolojileri alanında eğitim ve gelişim fırsatları fırsatlarını desteklemek amacıyla 2017 yılında kurulmuş bir eğitim merkezidir. Sınıf içi ve çevrim içi eğitimlerle bilgi teknolojileri alanında derinlemesine bilgi ve pratik deneyim sunan BTK Akademi, 2.5 milyondan fazla kullanıcıya ulaşan çevrim içi eğitim portalı ile Türkiye’nin dijital dönüşümüne katkı sağlamaktadır.  Bu merkez, hem yeni başlayanlara hem de profesyonellere yönelik çeşitli eğitim programları sunmaktadır. Tüm eğitimler ücretsiz olup, katılımcılara eğitim sonunda sertifika verilmektedir.  Kaynak

İnternette arama yaparken sonuca daha kolay ulaşabilmek için aşağıdaki yöntemler uygulanabilir: Arama Operatörleri Joker Karakterler  Anahtar Kelime Belirleme 1. ARAMA OPERATÖRLERİ Operatör Açıklama Örnek ‘’ ‘’ Arama motoruna girilen anahtar kelimeleri tam olarak girilen sırayla içeren sonuçların listelenmesini sağlar.  "Ankara Kalesi" @ Genellikle sosyal medya ve e-posta gibi belirli platformlarda kullanıcıları aramak, etiketlemek veya bahsetmek için kullanılan önemli bir semboldür. @instagram  # Genellikle sosyal medya etiketleri (hashtagler) ile ilgili arama yapmak için kullanılır. #23Nisan - İstenmeyen kelimeleri hariç tutar. Kaynama noktası- su OR Girilen kelimelerden herhangi birinin olduğu sitelerin arama sonuçlarında listelenmesini sağlar.  Bilgisayar OR tablet AND Arama sorgusunda AND ile birlikte aratılan iki kelimenin ikisinin de bulunduğu sonuçları getirir. Elma AND kırmızı Site Sadece belirli bir web sitesindeki sonuçları göstermek için kullanılır. site:twitter.com #AI inurl URL'sinde belirli bir kelime veya ifade içeren web sayfalarını bulmak için kullanılır. inurl:blog allintitle Aranan kelimelerin tam olarak web sayfasının başlığında yer alması istenildiğinde kullanılır. allintitle:İstanbul tarihi mekanlar relate Belirli bir web sitesini, benzer içeriklere veya konulara sahip diğer web sitelerini bulmayı sağlar. related:wikipedia.org define Bir kelimenin veya ifadenin tanımını hızlıca bulmak için kullanılır. Özellikle karmaşık veya teknik terimlerin anlamlarını öğrende oldukça faydalıdır..  define:fotosentez   2. JOKER KARAKTERLER (Trunsaction) Veri tabanları ve arama motorlarında, bir veya birden fazla karakterin yerini tutmak amacıyla joker karakterler semboller olarak kullanılır. Joker karakterler içinde en çok yıldız (*) ve soru işareti (?) kullanılır. Kullanıcı 'bulut*' ifadesini kullanarak arama yaptığında, 'bulut' kelimesinden üretilmiş farklı kelimeleri barındıran sonuçlar görüntülenir. * işareti, aramalarda bilinmeyen karakterlerin yerine geçerek sonuçları genişletir. Örneğin, *ağzı, “aslanağzı” ve “yavruağzı” sözcüklerini bulur. Soru işareti sembolü, sql ve bazı özel sistemlerde yalnızca bir karakteri temsil etmektedir. Örneğin , "Telefon model A?5" aratıldığında; "Telefon model A75" "Telefon model A25" ve "Telefon model A05" sözcükleri bulunur.  Veritabanları arasında sembol kullanımı farklılık gösterdiğinden, her bir veritabanının kendine özgü sembollerin işlevlerini öğrenmek için 'Yardım' veya 'Arama İpuçları' bölümlerine bakmak en doğrusudur. 3. ANAHTAR KELİME BELİRLEME  Arama yapılırken daha çok net ve anlamlı terimler tercih edilmelidir. Bu terimleri anahtar kelimeler olarak düşünebiliriz. Veri tabanları ve arama motorları, arama sorgularını farklı şekillerde yorumlayabilmektedir. Genellikle cümleyi kelime kelime değil, bir bütün olarak algılarlar. Bu durum, istediğimizden farklı sonuçlar almamıza yol açabilir. Soru cümleleri veya basit cümleler, arama sonuçlarını etkili bir şekilde filtrelemediği için anahtar kelime olarak uygun değildir. Bu sebeple arama yapılırken aratılmak istenilen içeriklerle ilgili iyi seçilmiş anahtar kelimerin kullanılmasında fayda vardır. Arama terimlerinin eş anlamlılarını ve ilgili kavramları içeren bir anahtar kelime listesi oluşturmak, ilk arama yetersiz kaldığında alternatifler sunarak arama sürecini kolaylaştırır. Anahtar kelime listesi oluşturmak için Moradam, WordStream, Wordtracker ve KeywordEye gibi anahtar kelime öneri uyulamaları kullanılabilir.   Kaynak: Çebi, A. (2020). Dijital Yeterlik: Dijital Çağda Dönüşüm Yolculuğu.Pegem Akademi, Ankara.

    Bilgisayar sistemlerinin metin, görüntü, ses gibi farklı veri türlerini işleyerek orijinal içerik oluşturmasında etkilli olan Üretken Yapay Zeka hakkındaki bilgilendirici paylaşımımıza aşağıdaki sosyal medya adreslerimizden ulaşabilirsiniz.